Państwo nie może nieodpłatnie trzymać cudzych pieniędzy

W demokratycznym państwie prawa, a takim jest Rzeczpospolita Polska zgodnie z art. 2 Konstytucji, nie do przyjęcia jest sytuacja, w której błędy ustawodawcze są źródłem korzyści ekonomicznych państwa. Za taką korzyść należy uznać dysponowanie przez państwo podatkiem pobranym nienależnie/nadpłatą z tego tytułu, że ustawodawca nie zdążył dostosować przepisów do wytycznych wynikających z wyroku TSUE (konkretnie wyroku z 10 kwietnia 2014 r., sygn. C-190/12) – bez wynagrodzenia.

Skutkiem zaniechania przez ustawodawcę dostosowania przepisów do w/w wyroku był brak możliwości zaniechania przez płatnika (podmiot wypłacający dywidendy) pobrania podatku, pomimo że w danej sytuacji podatek nie powinien zostać pobrany – zgodnie z orzeczeniem TSUE. Doprowadziło to do, choć z pozoru legalnego, gdyż znajdującego oparcie w obowiązujących na ten moment przepisach, to jednak w rzeczywistości bezprawnego, przetrzymywania kapitału przez Skarb Państwa. Czasookres podlegania przez tak powstałą nadpłatę oprocentowania określa art. 78 § 5 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym:

• oprocentowanie przysługuje od dnia powstania nadpłaty do dnia jej zwrotu – lecz pod warunkiem, że podatnik złożył wniosek o zwrot nadpłaty w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego lub publikacji sentencji orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej lub od dnia, w którym uchylono lub zmieniono w całości lub w części akt normatywny (pkt 1),
• oprocentowanie w przypadku, gdy wniosek o stwierdzenie nadpłaty wniesiono po upływie 30 dni, należy się za okres od momentu powstania nadpłaty do 30 dnia od dnia wejścia w życie orzeczenia TSUE/jego publikacji/uchylenia bądź zmiany aktu normatywnego (pkt 2).

Czasookres, za który należy się oprocentowanie nadpłaty jest zatem uwarunkowany terminem złożenia wniosku o stwierdzenie nadpłaty. Przepis ten uznany został, w orzeczeniu TSUE z dnia 8 czerwca 2023 r., sygn. C-322/22, za niezgodny z prawem Unii Europejskiej, gdyż w przypadku niedochowania terminu 30 dni prowadził do nieoprocentowanego przetrzymywania przez Skarb Państwa nienależnego kapitału.

W stanie faktycznym stanowiącym podstawę dla tegoż orzeczenia fiskus odmówił wypłaty oprocentowania nadpłaty w całości, gdyż podatek został nienależnie pobrany już po opublikowaniu orzeczenia TSUE z 10 kwietnia 2014 r., sygn. C-190/12. Problem polegał na tym, że podmiot wypłacający dywidendy, czyli płatnik, nie mógł powstrzymać się przed poborem tegoż podatku, gdyż przepisy nie zostały jeszcze na ten moment do tego orzeczenia dostosowane. NSA kierując do TSUE pytanie (sprawa o sygn. II FSK 1602/19) wskazał, że orzeczenie polskiego Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności przepisu krajowego z Konstytucją ma takie znacznie, że z dniem opublikowania orzeczenia TK dany przepis traci moc. Gdyby zatem analogiczna sytuacja zaistniała wskutek stwierdzenia niezgodności tych przepisów z polską Konstytucją, nie doszłoby do konieczności pobrania nienależnego podatku przez płatnika. Ponadto, płatnik poinformował podatnika o pobraniu podatku z opóźnieniem – po miesiącu i tygodniu. Doprowadziło to do złożenia przez podatnika wniosku po upływie ustawowego terminu 30 dni w sytuacji, gdy podatek został pobrany po ogłoszeniu/opublikowaniu orzeczenia TSUE, w konsekwencji czego organ podatkowy odmówił w całości oprocentowania owej nadpłaty.

TSUE wskazał, że wskutek opóźnienia w przystosowaniu przepisów do swojego wcześniejszego orzeczenia podatnik nie miał możliwości sprzeciwieniu się pobrania przez płatnika podatku. Jednocześnie nie można z tej sytuacji wywodzić dla niego negatywnych skutków prawnych. Orzekł więc o sprzeczności z prawem unijnym przepisu, który ogranicza należne podatnikowi oprocentowanie nadpłaty do 30 dni od dnia publikacji wyroku TSUE w Dzienniku Urzędowym UE, a nawet wyklucza wszelkie oprocentowanie w przypadku, gdy nadpłata ta poniesiona została po upływie 30 dnia.

Orzeczenie to oznacza konieczność zmiany przepisów poprzez usunięcie terminu 30 dni na złożenie wniosku o stwierdzenie nadpłaty jako warunku dla jej pełnego oprocentowania. Podatnicy, którzy przegrali podobne sprawy mają teraz 3 miesiące na wznowienie postępowania zgodnie z art. 272 § 2a Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.