Korzystne zmiany w prawie spadkowym

W dniu 16 czerwca 2023 r. Sejm uchwalił nowelę Kodeksu Cywilnego, Kodeksu Postępowania Cywilnego oraz Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego. Najważniejsze zmiany dotyczą kwestii zmniejszenia kręgu spadkodawców, możliwości odrzucenia spadku przez rodziców w imieniu dzieci czy rozszerzenia przesłanek uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Nowe przepisy mają wejść w życie w ciągu 3 miesięcy od ich uchwalenia.

Zmniejszony krąg spadkodawców

Jak podkreślają projektodawcy, w stanie prawnym określonym w obecnym art. 934 § 2 i § 3 KC istnieje zbyt szeroko zakreślony krąg spadkobierców, co znacząco przyczynia się do wydłużenia postępowania spadkowego. Obecnie w przypadku braku wstępnych, małżonka, rodziców i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, cały spadek przypada dziadkom. W sytuacji, gdy któreś z dziadków nie dożyło otwarcia spadku, istnieje konieczność poszukiwania dalszych krewnych spadkodawcy według kolejności przytoczonej powyżej, a dopiero w przypadku braku zstępnych zmarłego, jego udział spadkowy przypada pozostałemu dziadkowi. Jak wynika z danych statystycznych, taki schemat dziedziczenia spowodował zwiększenie zaległości w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku wynikających z konieczności poszukiwania przez Sąd dalszych krewnych spadkodawcy, o których często nawet nie wie najbliższa rodzina. W przypadku, gdy spadek obciążony jest długami, zazwyczaj większa ilość osób składa oświadczenie o odrzuceniu spadku. Często zdarza się jednak, że sami zainteresowani nie mają wiedzy, dlaczego są zmuszeni do złożenia takiego oświadczenia, a to z uwagi na brak kontaktu ze spadkodawcą przed jego śmiercią. W nowym stanie prawnym mającym obowiązywać od września b.r. w przypadku, gdy jeden z dziadków nie dożył otwarcia spadku, od dziedziczenia zostaną wyłączeni dalsi krewni spadkodawcy.

Rodzice od razu odrzucą spadek za dzieci

Kolejna zmiana dotyczy art. 1015 § 1 k.c. stanowiącego, że „oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.” Upływ tego terminu powoduje utratę uprawnień do złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. W praktyce często zdarzały się takie sytuacje, że z uwagi na przewlekłość postępowania rodzice czy opiekunowie małoletniego dziecka nie zdążyli złożyć takiego oświadczenia przed upływem wskazanego terminu. W nowym stanie prawnym przedstawiciele ustawowi, którzy sami odrzucili niekorzystny spadek, będą mogli odrzucić go także w imieniu małoletnich dzieci. Zezwolenie Sądu będzie jednak wymagane w sytuacji wystąpienia konfliktu interesów między przedstawicielami a samym małoletnim. Taka sytuacja będzie miało miejsce wtedy, gdy dziecko zostanie powołane do spadku obok rodzica.

Nowe przesłanki niegodności dziedziczenia

W wyniku nowelizacji powiększy się również krąg osób uznanych za niegodnych dziedziczenia. Do art. 928 § 1 k.c. zostaną dodane nowe przesłanki w postaci uporczywego niewykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed Sądem albo innym organem albo inną umową wobec spadkodawcy, jak również przesłanka uporczywego uchylania się od wykonania obowiązku pieczy nad spadkodawcą. Dodanie dwóch nowych przesłanek jest odpowiedzią na potrzebę zabezpieczenia interesów spadkobierców, którzy dokładali starań w opiece nad spadkodawcami czyniąc zadość przepisom prawa rodzinnego i zasadom współżycia społecznego, w przeciwieństwie do osób niewykonujących takich obowiązków a uprawnionych w równym stopniu do dziedziczenia majątku po zmarłym.

Podsumowując, nowe przepisy niewątpliwie należy ocenić pozytywnie. Regulacje, które mają wejść w życie we wrześniu 2023 r., powinny przyczynić się do skrócenia i usprawnienia postępowań sądowych, poprzez ograniczenie konieczności poszukiwań dalszych krewnych spadkodawcy, zmniejszenie ilości spraw wpływających do Sądu oraz pozwolą lepiej zabezpieczyć interesy spadkobierców.