Za co odpowiada spółka zależna?

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej odpowiedział na to pytanie bardzo klarownie – ofiara praktyki antykonkurencyjnej może wnieść powództwo o odszkodowanie także przeciwko spółce zależnej za działania spółki dominującej, nawet jeśli spółka zależna nie jest wymieniona w decyzji Komisji Europejskiej o stwierdzeniu naruszenia zasad unijnego prawa konkurencji. W wyroku z dnia 06 października 2021 r. (sygn. C-882/19) Trybunał wskazał, że odpowiedzialność spółki zależnej w tym przypadku, wymaga jedynie wykazania, że zarówno spółka zależna, jak i dominująca stanowią razem jedną jednostkę gospodarczą.

W tym względzie Trybunał wyjaśnił, że z brzmienia art. 101 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wynika, że twórcy traktatów posłużyli się pojęciem przedsiębiorstwa w kontekście wyznaczenia sprawcy naruszenia prawa konkurencji, a nie terminem firma czy osoba prawna, celem rozszerzenia wykładni tego pojęcia. Tym samym w ocenie TSUE pojęcie przedsiębiorcy obejmuje każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą, niezależnie od statusu prawnego tego podmiotu i sposobu jego finansowania, a zatem w istocie definiuje jednostkę gospodarczą, nawet jeśli jednostka ta składa się z kilku osób, fizycznych lub prawnych. Unijne prawo konkurencji ustanawia bowiem kryterium istnienia jedności zachowań na rynku i nie pozwala na formalny rozdział między różnymi spółkami wynikający z ich odrębnej osobowości prawnej dla celów stosowania reguł konkurencji.

Konsekwencją powyższego jest uznanie, że w przypadku gdy spółka dominująca i spółka zależna są częścią tej samej jednostki gospodarczej, a zatem tworzą jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu traktatów unijnych, to samo istnienie tej jednostki, która popełniła naruszenie w tym przedsiębiorstwie, decyduje o odpowiedzialności jednej ze spółek wchodzących w skład tego przedsiębiorstwa za antykonkurencyjne zachowanie innej ze spółek. W obliczu powyższego – w ocenie TSUE – pojęcie przedsiębiorstwa, a co za tym idzie – pojęcie jednostki gospodarczej – pociąga za sobą stosowanie odpowiedzialności solidarnej pomiędzy podmiotami, z których składa się jednostka gospodarcza w chwili, gdy doszło do popełnienia naruszenia prawa konkurencji.

Opisany wyrok może mieć niebagatelny wpływ na działalność polskich holdingów, których wprowadzenie przewiduje Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, przyjęty w dniu 17 sierpnia 2021 r., a o którym pisaliśmy w artykule z dnia 25 sierpnia 2021 r.

Przypomnijmy – proponowane zmiany wprowadzają pojęcie grupy spółek – czyli spółki dominującej i spółki lub spółek od niej zależnych, które kierują się wspólną strategią gospodarczą w celu realizacji wspólnego interesu, uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi. Grupa spółek będzie „kwalifikowanym” stosunkiem dominacji i zależności między spółkami, zatem sam stosunek dominacji i zależności, uregulowany w obowiązującym brzmieniu KSH nie zostanie derogowany.

O uczestnictwie w grupie Spółek decydować będzie zgromadzenie wspólników lub walne zgromadzenie spółki zależnej w formie uchwały wskazującej spółkę dominującą, a uczestnictwo to będzie ujawnione w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Co więcej, całkowitym novum będzie wprowadzenie instytucji „wiążących poleceń”, które wydawać spółce zależnej będzie mogła spółka dominująca, a które dotyczyć będzie prowadzenia spraw spółki, jeśli będzie to uzasadnione interesem grupy spółek. Polecenie to winno być wydane w formie pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności, a także powinno wskazywać między innymi przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku stosowania się do tego polecenia. Spółka zależna będzie mogła podjąć uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, jeśli jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności lub takiego zagrożenia dla Spółki. Projekt zmian przewiduje również dodatkowe możliwości odmowy wykonania polecenia dla spółek niebędących spółkami jednoosobowymi. Co ważne, wykonanie wiążącego polecenia zwalnia z odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną jego wykonaniem członków zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej czy likwidatora spółki zależnej, a także spółki dominującej działających w interesie grupy spółek.
Dodatkowym uprawnieniem spółki dominującej będzie szeroka możliwość kontroli spółek zależnych – nie tylko będzie miała prawo przeglądać księgi i dokumenty spółek zależnych, ale także jej rada nadzorcza będzie sprawowała stały nadzór nad realizacją interesu grupy spółek.

Biorąc pod uwagę tezy przedstawione przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 06 października 2021 r. – członkowie grupy spółek będą mogli zostać uznani za jednostkę gospodarczą (przedsiębiorstwo) w rozumieniu traktatów unijnych, a zatem ich odpowiedzialność za działania spółek w ramach grupy zostanie rozszerzona.

Nie można jednak tracić z pola widzenia, że odpowiedzialność solidarna nie ma w tym przypadku charakteru automatycznego. Pojęcie przedsiębiorstwa ma tutaj charakter funkcjonalny i nie może mieć zastosowania w przypadku, gdy w grupie spółek istnieją spółki, które działają w odrębnych gałęziach gospodarki i nie ma między nimi żadnego związku, w tym gospodarczego. Jednostka gospodarcza bowiem musi charakteryzować się jednolitą organizacją, a także realizować długoterminowo określony cel gospodarczy. Tym samym, pozwana spółka zawsze może kwestionować w postępowaniu swoją przynależność do tak rozumianego przedsiębiorstwa i zwolnić się z konieczności ponoszenia odpowiedzialności za działania innej ze spółek.

Kontakt:

Paulina Kula, adwokat / E: p.kula@axelo.pl