Nowela KSH: prawo holdingowe i nowe kompetencje RN

01.03.2022 | SPRAWY KORPORACYJNE I REJESTROWE

W dniu 9 lutego 2022 r. Sejm przyjął rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja zakłada wprowadzenie do polskiego porządku prawnego regulacji dotyczących tzw. prawa holdingowego (prawa grup spółek), obejmującego relacje prywatno-prawne między spółką dominującą a jej spółkami zależnymi w sposób uwzględniający interes wierzycieli, członków organów oraz drobnych wspólników (akcjonariuszy) obu podmiotów. Projekt przewiduje ponadto zwiększenie efektywności nadzoru prowadzonego przez rady nadzorcze spółek kapitałowych.

Prawo holdingowe

Przepisy regulują funkcjonowanie grup spółek dotyczą holdingów faktycznych, a więc spółek, pomiędzy którymi powstał stosunek dominacji i zależności, mimo że nie został w żaden sposób sformalizowany. W uzasadnieniu do projektu wskazano jednak, że nowe regulacje mogą znaleźć zastosowanie także do holdingów umownych, ponieważ holding umowny z reguły spełnia przesłanki istnienia holdingu faktycznego.

Po wejściu w życie nowelizacji uchylony zostanie art. 7 Kodeksu spółek handlowych, odnoszący się do tzw. holdingów umownych, w których spółka dominująca i spółka zależna zawierają pomiędzy sobą umowę o zarządzanie spółką zależną przez spółkę dominującą lub umowę o odprowadzanie zysku spółki zależnej do spółki dominującej.

Zgodnie z wprowadzoną definicją grupa spółek oznacza spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.

Warunkiem uznania za grupę spółek będzie podjęcie przez zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej uchwały o uczestnictwie w grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej. Uchwała wymagać będzie większości trzech czwartych głosów, a spółka dominująca i spółka zależna będą zobowiązane do ujawnienia faktu uczestnictwa w grupie spółek w Krajowym Rejestrze Sądowym. W przypadku spółki dominującej posiadającej siedzibę za granicą wystarczające będzie ujawnienie w KRS uczestnictwa w grupie przez spółkę zależną, ze wskazaniem spółki dominującej. Wpis będzie miał charakter deklaratoryjny, jednakże większość regulacji tzw. prawa holdingowego będzie miała zastosowanie do danej spółki dopiero po ujawnieniu jej uczestnictwa w grupie spółek w KRS.

Podstawową instytucją mającą na celu zarządzanie spółkami będzie wiążące polecenie kierowane przez spółkę dominującą do spółki zależnej. Zgodnie z założeniami projektu, spółka dominująca może wydać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek wiążące polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki, jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek oraz przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Wiążące polecenie zostanie wydane w formie pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności.

Wykonanie lub odmowa wykonania wiążącego polecenia przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek wymaga uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej. Spółka zależna będzie uprawniona do odmowy wykonania wiążącego polecenia w przypadku, gdy jego wykonanie doprowadziłoby lub istniałoby zagrożenie doprowadzenia do jej niewypłacalności, a także w sytuacji, gdy jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i może wyrządzić jej szkodę, która nie zostanie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną w danej grupie w okresie dwóch lat od wystąpienia szkody.

Kwestia odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w związku z wydaniem lub wykonaniem wiążącego polecenia została odrębnie uregulowana w odniesieniu do spółki zależnej oraz spółki dominującej. Projekt przewiduje zwolnienie członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidatora spółki zależnej z odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia, w tym na podstawie art. 293, art. 300125 i art. 483 Kodeksu spółek handlowych. Zwolnienie z odpowiedzialności znajdzie zastosowanie odpowiednio do członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i likwidatora spółki dominującej działających w interesie grupy spółek.

Odpowiedzialność spółki dominującej za skutki wydania wiążącego polecenia została uregulowana odrębnie względem: spółki zależnej, wierzycieli spółki zależnej i wspólników mniejszościowych spółki zależnej. Odpowiedzialność spółki dominującej względem spółki zależnej jest odpowiedzialnością odszkodowawczą opartą na zasadzie winy. Za szkodę wyrządzoną jednoosobowej spółce zależnej spółka dominująca odpowiada, tylko jeżeli wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do jej niewypłacalności. Odpowiedzialność spółki dominującej względem wierzycieli spółki zależnej powstaje w sytuacji, gdy egzekucja przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna, a szkoda występująca u wierzycieli spółki zależnej powstała w wyniku stosowania się przez tę spółkę do wiążącego polecenia spółki dominującej oraz w skutek okoliczności, za które spółka dominująca ponosi winę. Odpowiedzialność spółki dominującej wobec wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej sprowadza się do odpowiedzialności za szkodę w postaci obniżenia wartości przysługującego mu udziału (akcji) spółki, jeżeli obniżenie było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.

Ponadto, do szczegółowych instytucji prawnych, pozwalających spółce dominującej zarządzać grupą spółek – obok wiążących poleceń – należy:

prawo dostępu do informacji spółki dominującej o spółkach zależnych,
prawo rady nadzorczej spółki dominującej do sprawowania stałego nadzoru nad spółkami zależnymi należącymi do grupy spółek, ale tylko w zakresie realizacji interesu grupy spółek,
prawo do przymusowego wykupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej (tzw. squeeze-out).

Po wejściu w życie zmian, zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek będzie mogło podjąć uchwałę o przymusowym wykupie udziałów albo akcji wspólników albo akcjonariuszy reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego.

Natomiast do instytucji prawnych zapewniających ochronę wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej należącej do grupy spółek, należy:

obowiązek spółki zależnej sporządzenia sprawozdania o jej powiązaniach ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego, które obejmuje wskazanie wiążących poleceń wydawanych tej spółce przez spółkę dominującą,
prawo do żądania wyznaczenia przez sąd rejestrowy podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań finansowych w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek,
prawo do przymusowego odkupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej (tzw. sell-out), polegające na możliwości żądania przez wspólnika lub akcjonariusza spółki zależnej, reprezentującego nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek, odkupienia jego udziałów lub akcji przez spółkę dominującą w sytuacji, gdy spółka ta reprezentuje co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej.

Nowe kompetencje rad nadzorczych

Nowe regulacje wyposażają rady nadzorcze w uprawnienia dotyczące dostępu do dokumentacji i wyjaśnień spółki. Rady nadzorcze zyskają prawo do żądania od zarządu, prokurentów, likwidatorów, pracowników spółki lub osób zatrudnionych w spółce, sporządzenia lub przekazania wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień potrzebnych do nadzoru nad spółką, w szczególności dotyczących działalności spółki lub majątku spółki. Przedmiotem żądania mogą być również posiadane przez organ lub osobę obowiązaną informacje, sprawozdania lub wyjaśnienia dotyczące spółek zależnych oraz spółek powiązanych. Informacje, dokumenty, sprawozdania lub wyjaśnienia powinny być przekazywane radzie nadzorczej niezwłocznie, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia żądania do organu lub osoby obowiązanej, chyba że w żądaniu określono dłuższy termin.

Za nieprzekazanie określonych dokumentów lub wyjaśnień, bądź przekazanie niezgodne ze stanem faktycznym lub zatajenie grozi grzywna od 20 000 do 50 000 zł albo kara ograniczenia wolności. W przypadku działania nieumyślnego, grzywna wynosi od 6 000 złotych do 20 000 złotych.

Ponadto, projekt przewiduje możliwość ustanawiania przez radę nadzorczą doraźnych lub stałych komitetów rady nadzorczej do pełnienia określonych czynności nadzorczych, w skład których będą wchodzili członkowie rady nadzorczej.

Projekt wprowadza również instytucję doradcy rady nadzorczej spółki. Rada nadzorcza będzie mogła podjąć uchwałę w sprawie zbadania na koszt spółki określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku przez wybranego doradcę.

Po nowelizacji, zawarcie przez spółkę transakcji ze spółką dominująca, zależną lub powiązaną, której wartość zsumowana z wartością transakcji zawartych z tą samą spółką w okresie roku obrotowego przekracza 10% sumy aktywów w rozumieniu przepisów o rachunkowości, ustalonych na podstawie ostatniego zatwierdzonego sprawozdania finansowego spółki, będzie wymagało uzyskania zgody rady nadzorczej.

W przypadku, gdy sprawozdanie finansowe spółki podlega badaniu ustawowemu, rada nadzorcza będzie obowiązana, z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem, zawiadomić kluczowego biegłego rewidenta, który przeprowadzał badanie sprawozdania finansowego spółki, o terminie posiedzenia, którego przedmiotem są sprawy związane z zamknięciem roku obrotowego.

Projektowane rozwiązania mają wejść w życie po upływie sześciu miesięcy od dnia ich ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.