Ważne uchwały Sądu Najwyższego dotyczące kar umownych

16.12.2021 | SPORY SĄDOWE

Jaki jest maksymalny dopuszczalny limit określenia wysokości kary umownej w kontraktach zawieranych przez przedsiębiorców i czy możliwe jest odniesienie się w zapisach umownych dotyczących kar umownych jedynie do określonego procentu ustalonego w kontrakcie wynagrodzenia umownego, np. za każdy dzień zwłoki w wykonaniu przez dłużnika zobowiązania niepieniężnego? Powyższą problematyką zajmowała się ostatnio Izba Cywilna Sądu Najwyższego w dwóch sprawach o sygn. akt III CZP 16/21 i III CZP 26/21 wydając uchwały z dnia 9 grudnia b.r.

W pierwszej z wymienionych powyżej uchwał (III CZP 16/21) Sąd Najwyższy jednoznacznie wskazał, że: „Dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej za zwłokę w wykonaniu zobowiązania w postaci określonego procentu ustalonego wynagrodzenia umownego za każdy dzień zwłoki”.

Natomiast tezy drugiej uchwały SN wydanej w dniu 9 grudnia 2021 roku brzmią następująco: „Dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania albo nienależytego wykonania przez wierzyciela czynności, bez której świadczenie dłużnika w umowie o roboty budowlane nie może być spełnione. Maksymalna wysokość kary umownej nie musi być wyrażona w kwocie pieniężnej; wystarczy, że można ją oznaczyć na podstawie umowy i w świetle okoliczności sprawy”.

Szczegółową argumentację uchwał podjętych przez Izbę Cywilną Sądu Najwyższego poznamy oczywiście w późniejszym czasie, po sporządzeniu pisemnych uzasadnień przedmiotowych orzeczeń. Już jednak z treści uchwał można pokusić się o wstępne wnioski. Najważniejszy z nich jest taki, że zgodnie z zasadą swobody umów, wyrażoną w art. 3531 kc, istnieje duża swoboda w kształtowaniu wysokości kary umownej. Przepisy nie przewidują w tym zakresie żadnego limitu; wysokość kary umownej może być wyrażona zarówno kwotowo, procentowo, jak i w sposób mieszany (np. jako iloczyn procentowy sumy pieniężnej określonej w kontrakcie oraz ilości dni zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania). Sąd Najwyższy uznał również, że możliwe jest zastrzeżenie kary umownej za zwłokę w wykonaniu zobowiązania poprzez odniesienie się do określonego procentu ustalonego w umowie wynagrodzenia za każdy dzień zwłoki – nawet jeśli nie określono końcowego terminu naliczania kary umownej ani jej kwoty maksymalnej.

Co więcej, powyższe uchwały sugerują, że nie ma granicy wysokości kary umownej, której wysokość może być w zasadzie dowolna. Należy jednak pamiętać o tym, że w praktyce orzeczniczej w ostatnich latach bardzo często Sądy powszechne korzystają z prawa sędziowskiego pozwalającego im na stosowanie instytucji miarkowania kar umownych – czy to ze względu na wykonanie zobowiązania w znacznej części, czy to z uwagi na niejednoznaczną przesłankę rażącego wygórowania kary umownej. Poza tym w orzecznictwie były już prezentowane takie stanowiska, że kara umowna, podobnie jak odszkodowanie, którego jest surogatem, nie może prowadzić do nieuzasadnionego wzbogacenia uprawnionego – chociażby w sytuacji, w której wysokość kary przewyższałaby wielkość świadczenia wynikającego z umowy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 grudnia 2008 roku, V ACa 483/08.).

Najnowsze uchwały Sądu Najwyższego w przedmiocie kar umownych w praktyce mogą mieć zatem dwojaki skutek. Z jednej strony, zachęcą kontrahentów – zwłaszcza potencjalnych wierzycieli – do szerokiego stosowania w kontraktach zapisów o karach umownych i ich nielimitowanej wysokości, jako klauzul o charakterze gwarancyjnym i przede wszystkim dyscyplinujących dłużnika do terminowego oraz rzetelnego wykonania zobowiązania. Natomiast z drugiej strony, z punktu widzenia przedsiębiorców, którym potencjalnie będą groziły wysokie kary umowne do zapłaty, może się okazać, że przy wykazaniu, oczywiście w konkretnym stanie faktycznym sprawy, przesłanek czy to nadmiernego wzbogacenia się wierzyciela czy rażącego wygórowania kary umownej, będą oni mieli duże szanse na to, aby ich obowiązek zapłaty został zmniejszony przez Sąd na skutek zmiarkowania nadmiernie wysokich kar umownych.

W oczekiwaniu na szczegółową argumentację uchwał Izby Cywilnej Sądu Najwyższego w sprawach o sygn. III CZP 16/21 oraz III CZP 26/21, jak również na kolejne orzeczenia dotyczące kształtowania wysokości kar umownych, warunków do ich naliczenia czy przesłanek miarkowania, dział procesowy Axelo w styczniu 2022 roku planuje zorganizowanie webinarium poświęconego praktycznym i procesowym aspektom zagadnienia dotyczącego kar umownych, na które już teraz serdecznie Państwa zapraszamy.