Skład Sądu w świetle przepisów ustawy covidowej

09.09.2022 | SPORY SĄDOWE

Prawo do sądu jest jedną z najbardziej podstawowych instytucji zarówno w prawie krajowym jak i międzynarodowym. Prawo do sprawiedliwego, jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły, niezależny oraz obiektywny sąd zostało uregulowane w art. 45 ust. 1 Konstytucji na gruncie prawa polskiego oraz w art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w kontekście prawa międzynarodowego. Prawo do sądu przejawia się m.in. w tym, że środki zaskarżenia powinny być rozpoznawane w składach wieloosobowych, a nie w składzie jednoosobowym. Nie zawsze zasada kolegialności jest respektowana przez ustawodawcę.

Przykładem może być sprawa rozpatrywana przez Sąd Rejonowy Katowice-Zachód w Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. W powyższej sprawie sąd po wyroku zaocznym nadał mu na wniosek Powoda klauzulę wykonalności. Następnie dłużnik złożył zażalenie na postanowienie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności. Zgodnie z art. art. 767 (4) k.p.c. zażalenie rozpoznaje sąd, który wydał zaskarżone postanowienie w składzie trzech sędziów. W tym momencie należy zaznaczyć, iż zasada kolegialności została zerwana przez przepisy covidowe zgodnie z którymi – art. 15zss (1) ust. 1 pkt 4 ustawy covidowej sądy pierwszej jak i drugiej instancji rozpoznają sprawy w składzie jednego sędziego, chyba, że prezes sądu zarządzi rozpoznanie w składzie trzech sędziów w przypadku zawiłych spraw.

W natłoku nowych przepisów sąd rozpoznający zażalenie postanowił zbadać, czy jest właściwy do rozpoznania sprawy w obecnym składzie na gruncie art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, a dokładniej, czy sąd w tym składzie jest sądem ustanowionym ustawą. Zasada kolegialności została zmodyfikowana poprzez przepisy epizodyczne (ustawę covidową). Sąd rozpoznający sprawę uznał, iż ustawa covidowa nie spełnia definicji przepisów epizodycznych i skierował zapytanie do Sądu Najwyższego (sygn. akt III PZP 4/22).

W środowisku prawniczym aktualne są głosy, że nadzwyczajna sytuacja nie powinna być powodem do zmiany poziomu legislacji i nadal powinien on odpowiadać standardom państwa prawa. Co ważnie nie powinno się naruszać zaufania do państwa i prawa, które jest przez nie stanowione, w szczególności gdy tryb jego tworzenia ulega skróceniu. Standardy te powinny być ustanawiane przez orzeczenia sądów, których celem jest analiza dynamiki ustanawianych przepisów i ich kontekstu. Rolą sądów w sytuacji rozchwiania legislacyjnego powinno być stanie na straży aksjologicznej spójności systemu prawa, a w dziedzinie postępowań sądowych - dążenie do zapewnienia maksymalnej rzetelności i uczciwości ich przebiegu.

W sprawie wypowiedział się również Rzecznik Praw Obywatelskich, którego zdaniem przepisy ustawy covidowej dotyczące zmiany zasady kolegialności powinny być stosowane do postępowań cywilnych rozpoczętych po dniu wprowadzenia wymienionej wyżej ustawy – tj. 3 lipca 2021 r. W innym przypadku będzie to prowadzić do kolizji jak w przedstawionym powyżej przypadku z Katowic.

Podsumowując, dynamiczna sytuacja w naszym kraju jak i na świecie ma duży wpływ nie tylko na problemy społeczno-gospodarcze, ale również jest wyzwaniem dla ustawodawcy oraz całego systemu legislacyjnego. Rozwiązanie przedstawionej wyżej kwestii przez Sąd Najwyższy jest niezmiernie ważne nie tylko dla podmiotów, których sprawa dotyczy, ale również dla spójności całego systemu prawnego. W interesie stron (w tym przedsiębiorców) leży to, aby środki zaskarżenia były rozpatrywane w składach wieloosobowych, gdyż stwarza to większą gwarancję sprawiedliwego orzeczenia. O losach danej sprawy powinien decydować zespół sędziów, a nie skład jednoosobowy.