Kredyty frankowe - nadchodzące fundamentalne orzeczenia sądów

W dniu 29 stycznia 2021 roku Pierwsza Prezes Sąd Najwyższego skierowała do pełnego składu Izby Cywilnej wniosek o udzielenie odpowiedzi na sześć pytań, dotyczących problematyki prawnej spraw sądowych na tle umów o kredyt indeksowany lub denominowany do franka szwajcarskiego, tzw. kredytów frankowych. Dotyczą one kluczowych zagadnień, na tle których w orzecznictwie sądowym powstawały rozbieżności oraz wątpliwości.

Pierwsza Prezes wystąpiła o rozstrzygnięcie:

• Po pierwsze: czy w przypadku uznania, że postanowienia umowne normujące sposób przeliczenia z franka na złotówki są niedozwolone, można ten mechanizm zastąpić mechanizmem innym, wynikającym z przepisów prawa lub zwyczaju, np. kursem NBP?
• Po drugie i trzecie: w razie odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze – czy umowa kredytu tzw. frankowego, tj. denominowanego lub indeksowanego do franka, w braku możliwości ustalenia zasad przeliczenia franka na złotówki może nadal wiązać strony?
• Po czwarte: czy w razie uznania nieważności umowy frankowej, bank ma „swoje” roszczenia o zwrot wypłaconych środków, a kredytobiorca „swoje” roszczenia o zwrot spłat, czy też jest tylko jedno roszczenie o zwrot, przysługujące stronie posiadającej „nadpłatę” w stosunku do środków otrzymanych od drugiej strony na podstawie nieważnej umowy frankowej?
• Po piąte: kiedy rozpoczyna bieg przedawnienie roszczenia banku o zwrot wypłaconych na podstawie nieważnej umowy kredytu kwot?
• Po szóste: czy w razie uznania nieważności umowy frankowej, bank może żądać wynagrodzenia za korzystanie z kapitału przez konsumenta?

Dla spraw na tle ważności umów frankowych pierwsze trzy pytania są kluczowe. Banki bowiem z reguły stoją na stanowisku, że nawet jeżeli przyjąć, iż stosowanie przy rozliczeniu umów frankowych wewnętrznych tabeli kursów uznać za prawnie niedozwolone, umowa winna wiązać nadal - jako umowa, która winna być spłacana we franku, albo umowa, która może być spłacana w złotych, według średniego kursu NBP.

Pozostałe trzy pytania są zasadnicze dla określenia relacji bank – kredytobiorca po uznaniu, że zawarta umowa kredytu jest nieważna. Dotyczą bowiem sytuacji i wzajemnych roszczeń stron po ewentualnym uznaniu nieważności umowy.

Uchwała Sądu Najwyższego jest planowana na 11 maja br. i będzie miała moc zasady prawnej. Termin był już dwukrotnie zmieniany –miała być podjęta najpierw w marcu, a potem w kwietniu.  Sąd Najwyższy nie podjął uchwały w terminie kwietniowym z uwagi na m. in. planowane na dzień 29 kwietnia 2021 roku wydanie orzeczenia przez TSUE w Luksemburgu w przedmiocie polskich umów frankowych (sprawa C-19/20).

TSUE ma odpowiedzieć na pytania prawne Sądu Okręgowego w Gdańsku, a zmierzające do wyjaśnienia następujących zagadnień (w uproszczeniu):

1. Czy w świetle unijnego prawa ochrony konsumenta, sąd ma obowiązek stwierdzić niedozwolony charakter postanowienie umownego w sytuacji, gdy w dniu orzekania przez ten sąd postanowienie to już nie obowiązuje jako zmienione aneksem do umowy, zawartym pomiędzy bankiem a kredytobiorcą?
2. Czy stosownie do unijnego prawa ochrony konsumenta sąd krajowy może stwierdzić nieuczciwość tylko niektórych elementów postanowienia umownego dotyczącego zasad przeliczania walut (ustalania kursu), przez wyłączenie postanowienia dotyczącego ustalanej jednostronnie i w niejasny sposób marży banku, a pozostawienie jednoznacznego postanowienia odnoszącego się do średniego kursu NBP, co nie rodzi potrzeby zastąpienia wyłączonej treści przepisem prawa?
3. Czy w przypadku braku obowiązywania umowy na skutek wyłączenia z niej niedozwolonych warunków umownych, sankcja ta powstaje dopiero na skutek konstytutywnego orzeczenia sądu, a zatem czy roszczenia o rozliczenie stron takiej umowy (banku i konsumenta) stają się wymagalne dopiero od tej daty?
4. Czy sąd powinien informować konsumenta, który podniósł roszczenie unieważnienia umowy, o potencjalnych roszczeniach banku?

Pierwsze dwa zagadnienia dotyczą sytuacji kredytobiorców, którzy zawarli z bankami aneksy zmieniające umowę kredytu po wejściu w życie ustawy nowelizującej Prawo bankowe na mocy ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2011 r. Nr 165, poz. 984). Pozostałe zagadnienia są kluczowe dla określenia chwili, z jaką – w przypadku uznania przez sąd, że bez warunków uznanych za abuzywne umowa jest nieważna – nieważność ta następuje? Czy nieważność ta istnieje od samego zawarcia umowy, czy też powstaje dopiero na mocy orzeczenia Sądu? Ma to fundamentalne znaczenia dla oceny chwili, od której roszczenie banku o zwrot wypłaconego kapitału zaczyna się przedawniać.

Powyższe jest także treścią jednego z zapytań Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego, które oczekują na uchwałę w dniu 11 maja 2021 roku. Biorąc pod uwagę zasadę prowspólnotowej wykładni prawa mało prawdopodobnym jest, aby Sąd Najwyższy podjął uchwałę niezgodną ze stanowiskiem TSUE. Orzeczenie z dnia 29 kwietnia będzie mieć zatem dla banków i kredytobiorców tzw. kredytów frankowych fundamentalne znaczenie.

Kontakt:

Łukasz Bielecki, adwokat / E: l.bielecki@axelo.pl