Wpływ dyrektywy „work-life balance” na polski Kodeks pracy

30.06.2021 | PRAWO PRACY I UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE

Unijna Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158, dotycząca równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów, wymusi znaczące zmiany w polskim Kodeksie pracy. Termin na ich uchwalenie upływa 2 sierpnia 2022 roku. Dyrektywa, zwana work-life balance (WLB) ma na celu ulepszenie i rozszerzenie rozwiązań przydatnych pracującym rodzicom i opiekunom, które obowiązują w prawie krajów członkowskich oraz w obecnych dyrektywach Unii Europejskiej.

Głównym jej założeniem jej jest osiągnięcie równości kobiet i mężczyzn pod względem szans na rynku pracy oraz traktowania w miejscu pracy przez ułatwienie pracownikom będącym rodzicami lub opiekunami godzenia życia zawodowego z rodzinnym. Dyrektywa normuje zagadnienie dostępu pracowników do elastycznych warunków pracy, a także wprowadza nowe lub poszerza dotychczas obowiązujące regulacje w zakresie urlopu rodzicielskiego, ojcowskiego i opiekuńczego. Dzięki niej np. we Francji skrócono czas pracy, aby ograniczyć zatrudnienie kobiet w niepełnym wymiarze godzin. W Niemczech po wprowadzeniu nowego zasiłku rodzicielskiego 2-krotnie wzrósł odsetek ojców, którzy z niego korzystają. Z kolei projektowane przepisy w sprawie przejrzystości wynagrodzeń przewidują informowanie o wynagrodzeniu już na etapie rekrutacji, a także zwiększenie ochrony ofiar dyskryminacji płacowej.

Według Komisji Europejskiej, odmienna sytuacja płci na rynku pracy jest najbardziej widoczna w przypadku rodziców i osób, na których ciążą obowiązki związane z opieką. Kobiety częściej niż mężczyźni przyjmują rolę nieformalnych opiekunów starszych lub niesamodzielnych krewnych. Również przyjęcie roli rodzica, który w większym stopniu zajmuje się dzieckiem, w przypadku kobiet ma większy wpływ na ich sytuację na rynku pracy. Podkreślenia wymaga, że wypełnianie obowiązków rodzinnych stanowi drugą, po emeryturze, przyczynę bierności zawodowej kobiet w Polsce.

W ostatnich latach zmieniła się również struktura demograficzna rodziny. W związku z niską liczbą urodzeń oraz wydłużaniem się przeciętnego trwania życia ludzkiego zwiększyły się zarówno liczba, jak i odsetek osób starszych. Wyzwania wynikające ze zmian demograficznych oraz idąca w parze konieczność zwiększenia nakładów na zabezpieczenie społeczne, zdaniem Komisji Europejskiej, uzasadniają wzrost zapotrzebowania na opiekę nieformalną. Biorąc pod uwagę wskaźniki demograficzne, wzrost ten należy określić jako stały.

W Ministerstwie Rozwoju, Pracy i Technologii aktualnie trwają prace nad przystosowaniem rynku pracy do realiów popandemicznych. Priorytetem w resorcie jest wdrożenie wspomnianej wyżej dyrektywy w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów.

Z uwagi na przewidziane w dyrektywie work-life balance rozwiązania, które będą musiały w ciągu najbliższego roku zostać wdrożone do polskich przepisów, resort a także pracodawcy oraz pracownicy muszą przygotować się na niemałą rewolucję legislacyjną. Chodzi przede wszystkim o wydłużenie do dwóch miesięcy, czyli aż o sześć tygodni, urlopu przysługującego ojcu po urodzeniu dziecka. Wolne trzeba będzie wykorzystać do ukończenia przez dziecko drugiego roku życia, a jeśli ojciec tego nie zrobi, urlop ten przepadnie.

Dyrektywa przewiduje także uelastycznienie czasu pracy, co ma pomóc zatrudnionym rodzicom w sprawowaniu opieki nad dziećmi. Polski Kodeks pracy przewiduje instytucję zwolnienia z pracy przysługująca pracownikowi wychowującemu dziecko do 14. roku życia w wymiarze 16 godzin lub 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia tzw. „opieka nad dzieckiem” (art. 188 Kodeksu pracy). Nowością na gruncie polskiego porządku prawnego może być uregulowanie urlopu opiekuńczego w wymiarze pięciu dni roboczych w roku (art. 6 dyrektywy). Urlop będzie mógł zostać przyznany na członka rodziny potrzebującego opieki lub wsparcia bądź w razie konkretnego przypadku. Proponowana w dyrektywie regulacja niewątpliwie rozszerza uprawnienia opiekuńcze pracownika na innych członków rodziny. Państwa członkowskie zdecydują, czy taki urlop będzie mógł być wykorzystywany w częściach obejmujących od jednego do kilku dni roboczych.

Problemem może okazać się jednak źródło finansowania rosnących potrzeb opiekuńczych starzejącego się społeczeństwa. Dyrektywa pozostawia bowiem państwom członkowskim swobodę w zakresie uregulowania odpłatności urlopu opiekuńczego. Oczywiście idea dyrektywy zachęca państwa członkowskie do wprowadzenia zasady wynagradzania takiego urlopu, jednak istotne jest, czy i w jaki sposób zostanie ona zaadaptowana do polskich warunków. Opiekun nieformalny będzie brał odpowiedzialność za opiekę nad seniorem, co często wiązać się będzie z koniecznością zawieszenia aktywności zawodowej. Powyższe należy uznać za podstawowy powód zainteresowania państwa tym zjawiskiem i udzielenia odpowiedniego wsparcia, zarówno dla podopiecznego, jak i samego opiekuna. Z punktu widzenia polityki socjalnej opieka nieformalna jest opłacalną inwestycją, bowiem stanowi najmniej kosztowną formę opieki dla budżetu państwa i przeciwdziała wykluczeniu osób starszych jednak mając na uwadze odsetek ludzi starszych w naszym społeczeństwie oraz ograniczone możliwości budżetowe, rozwiązanie to może okazać się zbyt drogie jak na polskie realia.

Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii na razie nie zdradza szczegółów nowych rozwiązań, a mogą one być rewolucyjne - szczególnie, że dyrektywa daje państwom członkowskim dużą swobodę we wdrażaniu jej przepisów określając jedynie minimalne wymagania.

Zachęcamy do śledzenia naszych mediów społecznościowych oraz strony internetowej, na których dodajemy aktualizacje w przedmiocie postępów legislacyjnych w poszczególnych resortach.