Sąd Najwyższy ogranicza działalność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

Sąd Najwyższy zdecydował o uwzględnieniu skarg nadzwyczajnych wniesionych przez Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, Adama Abramowicza, dotyczących podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jaką deklaruje przedsiębiorca. Skargi te odnosiły się do przedsiębiorców działających w ramach granic określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.

Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 2 marca 2023 r. (sygn. akt II NSNc 107/23), 19 kwietnia 2023 r. (sygn. akt II NSNc 171/23), 16 czerwca 2023 r. (sygn. akt II NSNc 197/23) oraz 22 czerwca 2023 r. (sygn. akt II NSNc 204/23 zdecydował, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie posiada kompetencji do jednostronnego narzucania przedsiębiorcom podstawy wymiaru składek.

Należy wskazać, iż orzeczenia te skutkują znaczącą zmianą dotychczasowego stanu prawnego i stanowią istotny punkt odniesienia dla podmiotów prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.

Ograniczenie działań ZUS

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w uchwale siedmiu sędziów z dnia 21 kwietnia 2010 r. (sygn. akt II UZP 1/10), literalna interpretacja przepisów z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych wyklucza możliwość interwencji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w decyzje podejmowane przez przedsiębiorców w odniesieniu do deklarowania podstawy wymiaru składek. Co więcej, ZUS nie posiada uprawnienia do kontrolowania wysokości kwot deklarowanych przez przedsiębiorców, o ile te mieszczą się w granicach ustawowych.

Niemniej, Sąd Apelacyjny w Lublinie, w swoich wyrokach, uchylonych przez Sąd Najwyższy na podstawie skarg nadzwyczajnych wniesionych przez Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, zaproponował odmienną interpretację. Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Lublinie, ZUS ma prawo kontrolować podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne deklarowaną przez przedsiębiorców, podobnie jak ma prawo kwestionować podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników.

Co istotne, Sąd Apelacyjny w Lublinie przeoczył fundamentalną różnicę między tymi dwoma sytuacjami. W przypadku pracowników, podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jest pochodną wynagrodzenia za pracę. Natomiast podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przedsiębiorców nie jest bezpośrednio związana z przychodem, dochodem czy stratą przedsiębiorcy.

Kontrola składek na ubezpieczenie społeczne

W skargach nadzwyczajnych, Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców podkreślał, iż prawo przedsiębiorcy do samodzielnego deklarowania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jest jasno określone w przepisach prawa. Tym samym uznanie, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma prawo kwestionować tę podstawę, stanowiłoby rażące naruszenie zasad demokratycznego państwa prawa i zasady praworządności.

Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców wskazał, że Sąd Apelacyjny w Lublinie, jako konstytucyjny organ władzy sądowniczej, wydając zaskarżone wyroki, wprowadził niekorzystne dla przedsiębiorcy zmiany, które są sprzeczne z przepisami. W konsekwencji skutkowało to tym, iż Przedsiębiorca, działając w pełnej zgodzie z prawem, nie ukrywając niczego i nie wprowadzając ZUS w błąd, został niesłusznie ukarany.