Ciąża nie jest podstawą do uznania zatrudnienia za fikcyjne

11.03.2021 | PRAWO PRACY I UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE

Na skutek skargi nr 54711/15 obywatelki Chorwacji Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu (ETPC), w dniu 4 lutego 2021r. wydał wyrok, w którym stwierdził, że odmówienie ciężarnej kobiecie prawa do ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego z tego powodu, iż rozpoczęła zatrudnienie w trakcie trwania procedury zapłodnienia in vitro, stanowiło dyskryminację i naruszenie prawa do poszanowania mienia skarżącej.

Skarżąca była zatrudniona od 1993r. do listopada 2009r. Kolejno 17 listopada 2009r. przeszła zabieg zapłodnienia in vitro. Od 27 listopada 2009r. zaczęła nową pracę poza dotychczasowym miejscem zamieszkania. W grudniu 2009r. dowiedziała się, że jest w ciąży a następnie - w związku z komplikacjami zdrowotnymi - przeszła na zwolnienie lekarskie.

Następnie Chorwatka wystąpiła o zasiłek za czas zwolnienia lekarskiego, jednak chorwacki organ ds. zabezpieczenia społecznego odmówił jej wypłaty, argumentując, że podjęcie przez nią pracy miało charakter fikcyjny. Dodatkowo wskazano, że z powodu procedury in vitro nie była fizycznie zdolna do podjęcia pracy w innym mieście. Skarżąca zwróciła się do sądów chorwackich, kwestionując decyzje organu ds. zabezpieczenia społecznego i tym samym wskazując m.in. na dyskryminację ze względu na sposób zapłodnienia. Chorwackie sądy nie uwzględniły zażalenia, gdyż stwierdziły, że jej zatrudnienie było fikcyjne, a umowa o pracę została zawarta wyłącznie w celu zapewnienia sobie zasiłku na czas ciąży. Po wyczerpaniu toku instancji w postępowaniu krajowym, kobieta wniosła skargę do ETPC. Podstawowym zarzutem skargi było naruszenie zakazu dyskryminacji z art. 14 Konwencji o prawach człowieka w związku z prawem do poszanowania mienia z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji, gdyż kobieta nie otrzymała żadnych świadczeń z tytułu zabezpieczenia społecznego

W wyroku z dnia 4 lutego 2021r. ETPC zgodził się ze skarżącą i potwierdził naruszenie jej praw podstawowych z art. 14 Konwencji w związku z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji. Zgodnie z uzasadnieniem ww. wyroku, decyzja odmawiająca prawa do świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego i uznająca zatrudnienia za fikcyjne ze względu na stan ciąży mogła zapaść jedynie w stosunku do kobiet. Bezsprzecznie więc stanowi przypadek odmiennego traktowania ze względu na płeć. Kolejno ETPC podkreślił, iż stan ciąży nie może oszustwem, a finansowe zobowiązania państwa względem ciężarnej kobiety jako takie nie mogą stanowić wystarczającej podstawy uzasadniającej odmienne traktowanie ze względu na płeć.

W dalszej części uzasadnienia wyroku ETPC zwrócił także uwagę na problem orzecznictwa chorwackich sądów administracyjnych, zgodnie z którym istniała administracyjna praktyka weryfikacji autentyczności zatrudnienia ciężarnych kobiet. Według ETPC, za dyskryminujące należy uznać sprawdzanie pracownicy – zainicjowane faktem zajścia w ciąże – obejmujące okres gdy planowała macierzyństwo i jednocześnie została zatrudniona. Organy chorwackie bowiem zweryfikowały i zakwestionowały zatrudnienie skarżącej tylko z uwagi na wcześniejsze poddanie się przez nią procedurze zapłodnienia in vitro.

ETPC zwrócił uwagę także na, lakoniczne i nie poparte dowodami, podejście do sprawy ww. organów chorwackich skutkujące wydaniem osądu jako, że skarżąca była niezdolna do pracy tylko z uwagi na przechodzenie procedury zapłodnienia in vitro, co w konsekwencji prowadziłoby do wniosku, iż tak długo, jak długo skarżąca starała się o ciążę, powinna powstrzymywać się od szukania pracy. W dalszej części uzasadnienia wyroku ETPC zarzucił organom chorwackim, że nie wykazały w żaden sposób fikcyjności zatrudnienia skarżącej i oparły się na wskazaniu, że skarżąca nie powiadomiła pracodawcy o tym, że jest w toku procedury in vitro, co miało dowodzić jej zamiaru wyłudzenia.

Konkludując ETPC stwierdził, że odmowa zatrudnienia lub uznania świadczeń z ubezpieczenia społecznego z tytułu zatrudnienia ze względu na stan ciąży stanowi oczywistą i bezpośrednią dyskryminację ze względu na płeć. Ponadto, organy chorwackie nie przedstawiły wystarczająco poważnych i istotnych powodów na odmienne traktowanie skarżącej, wobec czego doszło do naruszenia jej praw podstawowych z art. 14 Konwencji w związku z art. 1 Protokołu nr 1.

Przedmiotowy wyrok ETPC jest również istotny z punktu widzenia praktyki przyznawania lub odmawiania prawa do świadczeń ciężarnym pracownicom w Polsce. Rzuca bowiem nowe światło na kierunek wykładni przepisów ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Aktualnie organ rentowy ZUS posiada szerokie kompetencje co do możliwości kontroli zatrudnienia kobiet w ciąży pod kątem ewentualnej pozorności. Zgodnie z ukształtowaną linią interpretacyjną ZUS, podleganie ubezpieczeniom społecznym wynika z prawdziwego zatrudnienia, a nie z samego faktu zawarcia danej umowy.

Nie jest rzadkim zjawiskiem wydawanie decyzji, przez organ kontrolujący ZUS, o odmowie kobietom ciężarnym prawa do świadczeń z tytułu choroby lub macierzyństwa, z uwagi na rzekome dokonywanie przez nie wyłudzenia nienależnych świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Zdarza się również, że podstawą do wydania decyzji ZUS w przedmiocie jak wyżej, jest wyłącznie sam fakt zajścia w ciążę w krótkim odstępie czasu od rozpoczęcia przez nie zatrudnienia.
ETPC wskazuje, iż taka praktyka jest dyskryminacyjna i narusza prawa podstawowe ciężarnych kobiet.