Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych – projekt zmian

Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt regulacji prawnych w zakresie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Mają one zwiększyć efektywność narzędzi służących zwalczaniu nadużyć gospodarczych i skarbowych oraz wzmocnić w przedsiębiorcach poczucie odpowiedzialności za prowadzoną przez nich działalność. Planowane w ustawie kary pieniężne przy przypisaniu przedsiębiorcy odpowiedzialności za czyn zabroniony mogą wynosić od 30 tys. do nawet 60 mln zł.

Projektowane przepisy zakładają odpowiedzialność przedsiębiorstw m.in. za: 

• czyn zabroniony, popełniony w związku z prowadzoną działalnością, polegający na umyślnym działaniu lub zaniechaniu, a także taki czyn zabroniony, do którego doszło przez niezachowanie wymaganej w danych okolicznościach ostrożności
• za czyny popełnione przez osoby fizyczne, pozostające z podmiotem w określonej relacji (np. pracownicy, pełnomocnicy)
• niewdrożenie rozwiązań mających na celu przeciwdziałanie istotnym zagrożeniom prowadzącym do popełnienia czynu zabronionego, w tym za brak procedur określających zasady działania przy stwierdzeniu nieprawidłowości oraz za niewyznaczenie osoby w organizacji, która czuwałaby nad przestrzeganiem prawa.

Do projektu wprowadzono również koncepcję tzw. winy anonimowej, na mocy której podmiot zbiorowy poniesienie odpowiedzialność, jeśli czyn został popełniony w związku z jego postępowaniem, nawet wtedy, gdy nie ustalono sprawcy. Istotną nowością, w porównaniu do obecnie istniejących regulacji, jest również założenie, iż odpowiedzialność podmiotu zbiorowego nie będzie warunkowana uprzednim skazaniem sprawcy. 
Podmiot zbiorowy będzie mógł uniknąć odpowiedzialności w przypadku dochowania należytej staranności w wyborze, nadzorze oraz w przypadku wprowadzenia odpowiednich, efektywnych mechanizmów w organizacji.

Warto, aby przedsiębiorcy, z odpowiednim wyprzedzeniem, przygotowali swoje firmy do nadchodzących zmian - zidentyfikowali obszary działalności szczególnie narażone na ryzyko wystąpienia nieprawidłowości, opracowali procedury oraz wdrożyli skuteczne systemy zapobiegające negatywnym konsekwencjom.

Zespół AXELO Prawo i Podatki dla Biznesu rekomenduje w pierwszej kolejności audyt struktury przedsiębiorstwa i zbadanie organizacji pod kątem możliwych ryzyk ponoszenia odpowiedzialności karnej, w tym zweryfikowanie obowiązujących procedur wewnętrznych i ich zgodności z wymogami prawa, szczególnie w kontekście zapobiegania nadużyciom.

Kolejnymi krokami, które rekomendujemy są m.in. opracowanie i wdrożenie Regulaminu Organizacyjnego; opracowanie i wdrożenie Procedury Zgłaszania i Wyjaśniania Nieprawidłowości. Kodeksu Etyki oraz Kodeksu Antykorupcyjnego (w tym Procedury Prezentowej oraz klauzul antykorupcyjnych), a także opracowanie i wdrożenie procedury weryfikacji kontrahentów oraz regulaminu funkcjonowania osoby/komórki organizacyjnej zajmującej się nadzorowaniem przestrzegania przepisów i zasad regulujących działalność podmiotu zbiorowego. Proces odpowiedniego przygotowania się do zmian związanych z projektowanymi regulacjami powinien również zawierać szkolenie pracowników z zakresu Kodeksu Etyki i Antykorupcyjnego, w tym z odpowiednich procedur.