Nowelizacja ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

Ministerstwo Sprawiedliwości w dniu 2 września br. opublikowało projekt zmian w ustawie o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny popełnione pod groźbą kary. Założenia projektu nowelizacji przepisów mają służyć zapewnieniu większej skuteczności rozwiązań prawnych określających zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych,  zwłaszcza w odniesieniu do zwalczania poważnej przestępczości gospodarczej i skarbowej. Istotą projektowanych zmian jest przede wszystkim wyeliminowanie uprzedniego skazania osoby fizycznej jako warunku odpowiedzialności podmiotu zbiorowego (tj. prejudykatu) oraz umożliwieniu prowadzenia postępowania wobec takiego podmiotu niezależnie od procesu przeciwko działającej w jego imieniu osobie fizycznej, a także wprowadzenie nowej definicji „podmiotu zbiorowego”.

Dodatkowo projekt ustawy zakłada:

• wprowadzenie odpowiedzialności osób prawnych za przestępstwa popełnione na ich korzyść, bez względu na możliwość zidentyfikowania osoby fizycznej, która jest sprawcą czynu zabronionego;
• wskazanie osób, za które podmiot ten ponosił będzie odpowiedzialność, będą to przede wszystkim członkowie organów podmiotu zbiorowego, jeżeli ich działania nie stanowią działania samego organu, osoby działające m.in. na podstawie pełnomocnictwa lub prokury oraz osoby będące pracownikami podmiotu zbiorowego – warunkiem odpowiedzialności za ich czyny będzie uzyskanie przez podmiot zbiorowy korzyści, choćby niemajątkowej, lub możliwość jej uzyskania;
• wskazanie przesłanek zawinienia przez podmiot zbiorowy, które obejmują winę w wyborze albo nadzorze oraz tak zwaną winę organizacyjną;
• projekt przewiduje warunki zwolnienia podmiotu zbiorowego od odpowiedzialności. Zwolnienie takie jest możliwe, jeśli pomimo wystąpienia nieprawidłowości wszystkie obowiązane organy i osoby uprawnione do działania w imieniu lub w interesie tego podmiotu zachowały należytą staranność wymaganą w danych okolicznościach, w organizacji tego podmiotu oraz w nadzorze nad tą działalnością;
• wskazane zostały przesłanki, które nie będą stanowić przeszkody w ustaleniu odpowiedzialności podmiotu zbiorowego uzależnionej od popełnienia tego czynu przez osobę fizyczną;
• projekt zakłada zawężenie zakresu podmiotowego ustawy, poprzez wyeliminowanie z niego m.in. małych i średnich przedsiębiorstw;
• z zakresu projektowanej ustawy postanowiono wyeliminować podmioty zbiorowe, spełniające jeden z dwóch warunków:

1. zatrudniające w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych mniej niż 500 pracowników albo,
2. osiągające roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 100 milionów euro;

• zrezygnowanie z ograniczenia wymiaru kar pieniężnych poprzez powiązanie ich z wysokością przychodu podmiotu;
• projektuje się również podniesienie progu zagrożenia karą do 10.000 zł (co wynika ze wspomnianego ograniczenia zakresu podmiotowego oraz założenia, że postępowania na podstawie ustawy nie należy wszczynać w sprawach dotyczących drobnych korzyści). Jednocześnie – z tych samych względów – projektuje się podniesienie pułapu zagrożenia do 30.000.000 zł;
• proponuje się także uchylenie art. 16 ustawy, zawierającego rozbudowany i mało czytelny katalog czynów zabronionych mogących być podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego – zostanie on zastąpiony zasadą odpowiedzialności za każde przestępstwo i przestępstwo skarbowe;
• pomimo likwidacji wymogu ww. prejudykatu, projekt nie zakłada wszczynania i prowadzenia postępowania przygotowawczego w sprawie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Postępowanie dowodowe w tej mierze ma się, co do zasady, toczyć przed sądem; odpowiednie ustalenia, pozwalające na skierowanie wniosku w przedmiocie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, dokonywane będą w ramach postępowania przygotowawczego toczącego się w sprawie danego czynu zabronionego albo przeciwko sprawcy takiego czynu; jeżeli natomiast w określonym stanie faktycznym brak będzie przesłanek do wszczęcia postępowania karnego, ustalenie faktów, sprawdzenie istotnych okoliczności oraz zabezpieczenie dowodów niezbędnych dla złożenia wniosku do sądu będzie mogło nastąpić w trybie administracyjnym, przewidzianym w proponowanym art. 27 ust. 3 i 4.

Przedstawione założenia, mogą powodować dla przedsiębiorców konieczność wprowadzenia lub zaktualizowania obowiązujących procedur z zakresu compliance. Ministerstwo Sprawiedliwości planuje zakończyć pracę nad projektem ustawy jeszcze w bieżącym kwartale.

Kontakt

Sylwia Grzebyk, adwokat/ s.grzebyk@axelo.pl