Wygaśnięcie pełnomocnictwa głównego a pełnomocnictwo substytucyjne

Sąd Najwyższy wydał uchwałę z dnia 16.06.2023 r., III CZP 120/22, dotyczącą kwestii prawnej związanej z utratą mocy pełnomocnictwa procesowego głównego w kontekście ewentualnego wygaśnięcia pełnomocnictwa substytucyjnego. Sąd Najwyższy stwierdził, że utrata mocy pełnomocnictwa procesowego udzielonego bezpośrednio przez stronę nie ma wpływu na ważność dalszego pełnomocnictwa procesowego udzielonego adwokatowi lub radcy prawnemu w imieniu tej samej strony zgodnie z postanowieniem art. 91 pkt 3 Kodeksu Postępowania Cywilnego.

SN we wskazanej wyżej uchwale zauważył, iż w zakresie poglądów w doktrynie oraz orzecznictwie, których przedmiotem jest przepis 86 KPC, istnieje spójne stanowisko, zgodnie z którym pełnomocnictwo substytucyjne wiąże stronę z substytutem, który działa w jej imieniu. SN w rozważaniach wskazał, iż m.in. na podstawie nieobowiązującego już art. 91 §1 pkt 3 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 29.11.1930 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1930 poz. 83, Nr 651; dalej: KPC30), przyjęto, że strona, która wystawiła pełnomocnictwo główne wyraża zgodę na bycie reprezentowanym przez pełnomocnika substytucyjnego, a co za tym idzie, pełnomocnictwo substytucyjne upoważnia do reprezentowania strony a nie pełnomocnika głównego – w takim przypadku strona ma dwóch równorzędnych pełnomocników, w związku z tym posiada on tożsame uprawnienia oraz obowiązki co pełnomocnik główny.

Powyższej zgodności poglądów nie było jednak w kwestii wpływu wygaśnięcia pełnomocnictwa głównego na pełnomocnictwo substytucyjne. Przykładem tego jest orzeczenie SN z dnia 01.05.1935 r., C.I. 3015/34, zgodnie z którym śmierć pełnomocnika lub unieważnienie jego umocowania nie ma wpływu na umocowanie substytuta. Natomiast zgodnie z postanowieniem Sądu Wojewódzkiego z dnia 8 lutego 1968 r., wydanym w sprawie o sygn. akt III CR 147/68, dalsze pełnomocnictwo wygasa w chwili śmierci pełnomocnika głównego.

Sąd Najwyższy podczas analizy powyższego zagadnienia wskazał, iż zgodnie z przepisami działania pełnomocnika odnoszą skutki w sferze prawnej strony, a co za tym idzie, pełnomocnik nie nabywa praw ani obowiązków we własnym imieniu. Powyższe skutkuje uznaniem, iż pełnomocnik poprzez udzielenie substytucji powoduje powstanie relacji prawnej pomiędzy stroną a substytutem. SN uznał, iż relacja pomiędzy dalszym pełnomocnikiem a stroną ma charakter samoistny i niezależny względem pełnomocnika głównego. Dalsze pełnomocnictwo jest skutkiem wyrażenia woli strony, wykonanej przez pełnomocnika głównego, zatem ma ono charakter pochodny.

SN zaznaczył, że poza zakresem omawianego zagadnienia pozostaje sytuacja, w której główne pełnomocnictwo powstaje automatycznie w wyniku postanowienia sądu (zgodnie z art. 118 § 1 KPC), to jest na skutek ustanowienia pełnomocnika z urzędu. Analizując pełnomocnictwo zarówno jako instytucję prawa procesowego, jak i materialnego, podkreślono jedność ich istoty, polegającej na reprezentowaniu innej osoby z bezpośrednimi skutkami dla tej osoby. W kontekście prawa materialnego (zgodnie z art. 106 KC) przyjmuje się, że udzielenie substytucji ma konsekwencje dla mocodawcy, a nie dla pełnomocnika. Substytut jest więc kolejnym pełnomocnikiem mocodawcy, stąd zakończenie głównego pełnomocnictwa nie powoduje samoistnego zakończenia substytucji. W wyniku tych ustaleń, odmienna ocena w odniesieniu do pełnomocnictwa procesowego (w braku jasnych przepisów ustawy) jest nieuzasadniona.

Podsumowując, warto zaznaczyć, że wskazane orzeczenie Sądu Najwyższego potwierdziło poprawność dotychczasowego stanowiska orzecznictwa dotyczącego zakresu pełnomocnictwa głównego i substytucyjnego. Dodatkowo rozstrzygnęło sprawę wpływu ustania pełnomocnictwa procesowego na status kolejnego pełnomocnika. Sąd Najwyższy wskazał, że mechanizm ustanawiania i funkcjonowania pełnomocnika, gdzie jego działania mają bezpośrednie skutki dla strony, a nie dla samego pełnomocnika, prowadzi do powstania relacji pełnomocnictwa między stroną a substytutem. W konsekwencji tego ustalenia, zakończenie pełnomocnictwa głównego nie ma wpływu na ciągłość substytucji, gdyż strona (poprzez udzielenie substytucji) posiada kilku równorzędnych pełnomocników działających w jej imieniu.