Odpowiedzialność odszkodowawcza przewoźnika w związku z nieprzewidzianymi okolicznościami

Pasażerowie, których loty zostały odwołane, często podejmują próby ubiegania się o odszkodowanie, jednak trzeba pamiętać o tym, że nie zawsze istnieją podstawy prawne do dochodzenia takiego roszczenia. Zgodnie z art. 5 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego zasad odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład, odwołania lub znacznych opóźnień lotów, przewoźnik lotniczy nie musi wypłacać rekompensaty, jeśli jest w stanie udowodnić, że odwołanie wynika z nadzwyczajnych okoliczności, których nie dało się uniknąć mimo podjęcia rozsądnych działań.

Termin „nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu rozporządzenia (WE) nr 261/2004 jest pojęciem nieostrym, co pozwala na szeroką interpretację tego sformułowania. Dlatego też każde zdarzenie, które może być potencjalnie interpretowane jak „nadzwyczajna okoliczność”, powinno być rozpatrywane indywidualnie, w konkretnym stanie faktycznym danej sprawy.

W związku z ostatnimi wydarzeniami na skutek nadmiernej suszy i pożarów w Europie od razu nasuwa się pytanie, czy za taką nadzwyczajną okoliczność mogą być uznane np. pożary na Rodos? W naszej ocenie prawdopodobnie tak. Stanowisko takie potwierdza punkt 14 preambuły ww. rozporządzenia, w którym stwierdza się, że odpowiedzialność odszkodowawcza przewoźnika jest wyłączona w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa. Ponadto „nadzwyczajna okoliczność” wskazuje na sytuację, która wykracza poza rutynowe działania, jest niezależna od przewoźnika i nie jest typowa dla normalnego funkcjonowania jego działalności przewozowej.

Bez wątpienia pożary stanowią zjawisko, którego nie da się przewidzieć podczas organizowania lotu, a przewoźnik nie ma żadnego wpływu na ich ewentualne występowanie. Co za tym idzie, pasażerowie, których loty zostały zakłócone z tego powodu, nie mają podstaw do dochodzenia odszkodowania na gruncie rozporządzenia (WE) nr 261/2004, ani do dochodzenia rekompensaty za dodatkowe koszty z tego wynikające jak np. utrata doby hotelowej.

Analogiczne stanowisko przyjął Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej przy okazji wybuchu wulkanu na Islandii w sprawie o sygn. akt C-12/11, której przedmiotem było zamknięcie części europejskiej przestrzeni powietrznej w związku z wybuchem wulkanu Eyjafjallajökull w 2010 r. Trybunał uznał wtedy, że pojawienie się chmury popiołu, który uniemożliwiał loty, mieści się w pojęciu „nadzwyczajnych okoliczności”, jednakże nie zwalnia to z ustanowionego w rozporządzeniu (WE) nr 261/2004 obowiązku zapewnienia pasażerom linii lotniczych opieki.

Należy również zwrócić uwagę, że w niektórych sytuacjach, mimo iż przewoźnik będzie wskazywał pożary jako przyczynę odwołania lotu, faktyczna przyczyna takiego stanu rzeczy może być jednak inna. Dlatego zaleca się pasażerom sprawdzenie czy loty innych przewoźników do tego samego miejsca odbywały się zgodnie z planem. Jeśli inne loty były normalnie realizowane w podobnym czasie i miejscu, może to świadczyć o tym, że przyczyna zakłócenia lotu jest inna niż pożary, a przewoźnik wykorzystuje ten argument, ponieważ nie wymaga on szczególnego uzasadnienia. Nadmienić należy, iż ciężar dowodu obciąża linię lotniczą, jednakże dowody te mogą być ogólnikowe – np. doniesienia medialne o zaistniałych pożarach. Dochodzenie roszczeń z tytułu odszkodowania na podstawie ww. rozporządzenia niesie więc ze sobą ryzyko poniesienia przez pasażera dodatkowych kosztów postępowania.

Ponadto zgodnie z regulacjami, pasażerowi przysługuje zwrot kosztów biletu oraz możliwość zmiany rezerwacji na inny dogodny dla niego termin lub lot alternatywny. Przewoźnik nie tylko musi zaproponować lot w ramach swojej sieci, ale także musi znaleźć najwcześniejszy możliwy lot u innego przewoźnika. Pomimo że jest to rzadko praktykowane, pasażerowie mogą na własną rękę dokonać rezerwacji u innego przewoźnika i później żądać zwrotu różnicy pomiędzy ceną nowego biletu, a ceną pierwotnego.

Podczas gdy linie lotnicze posiadają uprawnienie do odwołania lotu z powodu pożarów na Rodos, pasażerowie nie posiadają możliwości zrezygnowania z podróży w takiej sytuacji, jeśli lot zostaje zrealizowany według planu. Z perspektywy linii lotniczej nieistotne jest ewentualne zagrożenie bezpieczeństwa w miejscu zakwaterowania, o ile nie wpływa ono na możliwość wykonania lotu. Przewoźnik jest zobowiązany do zrealizowania umowy przewozu, niezależnie od zagrożeń w miejscu docelowym. Możliwość uzyskania zwrotu kosztu biletu lub zmiany rezerwacji jest więc ściśle uzależniona od warunków i regulaminu konkretnego przewoźnika lotniczego.

Podsumowując, odpowiedzialność odszkodowawcza przewoźnika zostaje wyłączona w przypadku „nadzwyczajnych okoliczności”, jednakże nie zwalnia go to ze zwrotu kosztów biletu, zmiany rezerwacji na inny termin lub zmiany na termin najbliższy. Ewentualna próba dochodzenia odszkodowania za dodatkowe koszty poniesione w związku z przełożonym lub odwołanym lotem wiąże się z ryzykiem poniesienia przez pasażera zwiększonych kosztów procesu, gdyż przesłanka do wyłączenia odpowiedzialności przewoźnika jest bardzo niejasna i może ona być szeroko interpretowana.