Nowelizacja k.p.c. - uzasadnienia postanowień oraz zażaleń

Analizując prace legislacyjne nad projektem Ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Druk nr 2650) dostrzec można, iż wszystkie dotychczasowe zmiany miały na celu usprawnienie ciągle wydłużających się postępowań. Obrany przez projektodawcę kierunek potwierdzają także planowane zmiany obejmujące nowe zasady sporządzania i doręczania uzasadnień, jak i nowy sposób rozpatrywania zażaleń.

Pierwszymi z nowych przepisów są art. 357 § 22–24 k.p.c. Zgodnie z nowym art. 357 § 22,  jeżeli przepis szczególny nakazuje sądowi uzasadnić z urzędu postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym, postanowienie to doręcza się z urzędu z uzasadnieniem. Natomiast art. 357 § 23 stanowi, iż  postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym sąd może z urzędu uzasadnić, jeżeli pozwoli to na usprawnienie postępowania lub jeżeli postanowienie dotyczy przyznania zwrotu kosztów osobie niebędącej stroną. W takim przypadku postanowienie z uzasadnieniem doręcza się wszystkim stronom lub osobom, których to postanowienie dotyczy. Co ważne, postanowienie to musi podlegać zaskarżeniu. Jak uzasadnia projektodawca, przepisy te dają organowi pewien zakres swobody w podjęciu decyzji czy podjęte działanie jest korzystne pod względem przyśpieszenia postępowania, zwłaszcza w sytuacji, gdy prawdopodobieństwo złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia przez któregoś z uczestników jest nad wyraz wysokie. Warto zaznaczyć, iż zgodnie z art. 357 § 24 k.p.c., jeżeli sąd z urzędu doręczy odpis postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym wraz z uzasadnieniem, strona zostaje zwolniona od obowiązku złożenia wniosku o doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem, co bezpośrednio łączy się z uściśleniem, iż termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień od doręczenia postanowienia z uzasadnieniem doręczonym z urzędu. Nowelizacja ta powoduje, iż wyłącza odpowiednie stosowanie art. 331 § 2 k.p.c., który nakładał na stronę obowiązek złożenia wniosku o uzasadnienie.

Co więcej, projektodawca do art. 357 § 5 k.p.c. dodaje także zdanie, które w sposób definitywny rozgranicza pojęcie „wskazania zasadniczych motywów” od uzasadnienia postępowania. Przepis ten jest odpowiedzią na częstą praktykę, która te dwa pojęcia interpretuje i traktuje tożsamo, co utrudniało ustalenie czy dany uczestnik postępowania jest zobowiązany do złożenia wniosku o uzasadnienie. Ponadto dzięki rozróżnieniu tej części uzasadnienia stanie się ono bardziej transparentne, co ułatwi stronom zrozumienie motywów organu orzekającego.

Bardzo ważną zmianą jest propozycja dotycząca rozpoznawania zażaleń w przedmiocie sprostowania lub wykładni orzeczeń. Dotychczas zażalenia te rozpatrywane były przez ten sam Sąd lecz w innym składzie. Po wejściu w życie nowelizacji zażalenia te mają być rozpatrywane już przez Sądy drugiej instancji. Zmiana ta zostaje wprowadzona poprzez uchylenie w art. 3941a § 1 pkt 8 i wprowadzenie art. 394 § 4, zgodnie z którym jeżeli przepis szczególny przewiduje, że stronie przysługuje zażalenie na postanowienie sądu, i nie określa przy tym, jaki sąd ma je rozpoznać, zażalenie rozpoznaje sąd drugiej instancji. Został także rozszerzony katalog zażaleń rozpoznawanych przez sąd pierwszej instancji w zmienionym składzie. Zmiana ta pojawia się w nowym art. 3941a § 11 k.p.c., zgodnie z którym skład jednoosobowy pierwszej instancji odrzuca zażalenia spóźnione, nieopłacone, z nieusuniętymi brakami formalnymi oraz niedopuszczalne z innych przyczyn. Projektodawca wskazał, iż brak jest przeszkód aby Sąd wydający zaskarżone postanowienie mógł decydować o brakach wniesionego zażalenia oraz o jego odrzuceniu.

Zmianie uległ także katalog spraw toczących się przed sądem drugiej instancji, na które przysługuje zażalenie, a które rozpatruje inny skład sądu drugiej instancji. Są to: postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania i postanowienie o umorzeniu postępowania wywołanego wniesieniem apelacji – zostało to uregulowane poprzez dodanie zdania drugiego w art. 3942 § 1 k.p.c.; postanowienie, którego przedmiotem jest odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie – co reguluje nowy § 11 pkt 1 ust 1 wymienionego wyżej przepisu. Zdaniem projektodawcy, wprowadzenie powyższych zmian ma wyeliminować lukę prawną, która skutkowała niemożliwością zaskarżenia ww. postanowień. Ponadto analogicznie jak w wypadku sądu pierwszej instancji, jednoosobowy skład sądu drugiej instancji może odrzucić zażalenie na wydane przez ten sam sąd postanowienie, jeżeli spełnia ono przesłanki tożsame jak w art. 394 § 11 k.p.c. (tutaj uregulowane przez przepis art. 3942 § 12 k.p.c.). Co ważne, na postanowienie o odrzuceniu zażalenia również przysługuje zażalenie do innego składu sądu drugiej instancji.

Podsumowując, większość wprowadzanych zmian prowadzi do stopniowej deformalizacji postępowań, co jest równoznaczne z ich usprawnieniem. Nowelizacja ww. przepisów zostanie wprowadzona ustawą z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, która została przedłożona do podpisania prezydentowi w dniu 10.03.2023 r., a termin na jej podpisanie wynosi 21 dni. Szacowanym terminem wejścia w życie ustawy jest koniec czerwca, gdyż vacatio legis ustawy poza nielicznymi przepisami został przewidziany na okres trzech miesięcy.