PIT: Przedawnienie zobowiązania nie stanowi przychodu

Kolejne wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego potwierdzają pozytywną dla podatników linię orzeczniczą zakładającą, iż w przypadku upływu terminu przedawnienia zobowiązania po stronie dłużnika nie powstaje bezpośrednio przychód z tego tytułu. Taka ewentualność może bowiem zajść dopiero w sytuacji umorzenia długu przez wierzyciela.

Przypomnijmy, iż niniejsze wątpliwości są wynikiem interpretacji cywilistycznego pojęcia tzw. zobowiązania naturalnego tj. zobowiązania, które choć formalnie istnieje, to w przypadku próby jego wyegzekwowania dłużnikowi każdorazowo przysługuje zarzut przedawnienia, uniemożliwiający wierzycielowi ostateczne odzyskanie należności na drodze sądowej.

W związku z tym organy skarbowe domagają się zapłaty podatku od tak uzyskanych wpływów wskazując, iż za przychód uznaje się takie świadczenia, które są określonym przyrostem majątkowym o charakterze definitywnym i bezzwrotnym. Dodatkowo podkreślają, że w następstwie przedawnienia dłużnik zostaje zwolniony z obowiązku spłaty zadłużenia. Skutki finansowe przedawnienia zobowiązania są zatem takie same jak przy jego umorzeniu - dłużnik kosztem wierzyciela osiąga realne przysporzenie majątkowe.

Taka wykładnia nie znajduje jednak potwierdzenia w bieżącym orzecznictwie Sądów Administracyjnych, w szczególności w najnowszym wyroku NSA z dnia 28 września 2021 roku (sygn. akt: II FSK 263/19, II FSK 264/19, stanowi to kontynuację dotychczasowej linii orzeczniczej wyrażonej m.in. w wyrokach o sygn. II FSK 2305/18, II FSK 808/18, III SA/Wa 55/18, III SA/Wa 56/18). Organy wymiaru sprawiedliwości wskazują jednoznacznie, iż oświadczenie wierzyciela uznające zarzut przedawnienia, nie tworzy po stronie dłużnika przychodu w postaci wartości nieodpłatnego świadczenia, o którym mowa w art. 11 ust. 1 ustawy o PIT, uzasadniając przedmiotowy stan prawny tezą, iż roszczenie przedawnione nie wygasa, lecz przekształca się w tzw. "roszczenie niezupełne", które nie może być zasądzone i przymusowo wyegzekwowane. Istota przedawnienia polega bowiem na tym, że po upływie terminu przedawnienia ten przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia powołując się na upływ tego czasu.

Dodatkowo Sądy przywołują orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 lipca 2014 r., K 7/13, w którym stwierdzono, iż przywołane "inne nieodpłatne świadczenie" oznacza wyłącznie przysporzenie majątkowe o indywidualnie określonej wartości. Podstawowym kryterium, które powinno być stosowane przy ustalaniu, czy dane świadczenie nieodpłatne stanowiło przychód, jest wystąpienie przysporzenia, czy to w postaci nabycia wymiernej korzyści majątkowej, czy to w postaci również wymiernego zaoszczędzenia wydatku.

Powyższe potwierdza również najnowszy wskazany wyżej wyrok  NSA z dnia 28 września 2021 r. . Aktualne i coraz mocniej ugruntowane pozostaje stanowisko, że z chwilą upływu terminu przedawnienia dłużnik nadal jest formalnie zobowiązany do wykonania zobowiązania, a więc ostatecznie nie uzyskał jeszcze opodatkowanego przysporzenia majątkowego.

Kontakt:

Łukasz Krasowski, radca prawny / E: l.krasowski@axelo.pl