Koronawirus a umowy handlowe

Pierwsze problemy związane z zerwaniem łańcuchów dostaw oraz utrudnienia w realizacji umów z powodu pojawienia się wirusa COVID-19 są już zauważalne.  Dotychczas ustawodawca nie wprowadził rozwiązań szczególnych, pozwalających na „uzdrowienie” relacji gospodarczych oraz wyeliminowanie ryzyk. 

Z tego względu, w oparciu o obowiązujące przepisy prawa, przedstawiamy kilka wskazówek dotyczących postępowania w relacjach biznesowych, które pozwolą Państwu minimalizować ryzyko wystąpienia ewentualnych zagrożeń oraz ocenić działania podejmowane przez Państwa kontrahentów z punktu widzenia ich ewentualnej odpowiedzialności.

Odpowiedzialność za niezrealizowanie kontraktu - ogólne zasady

• W prawie polskim, zgodnie z art. 471 kodeksu cywilnego, dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
• Okoliczności, za które strona nie ponosi odpowiedzialności uznawane są za tzw. siłę wyższą, definiowaną jako zdarzenie zewnętrzne, niemożliwe do przewidzenia, którego skutkom nie można zapobiec. 
• By zdarzenie uznać za siłę wyższą, musi być ono zdarzeniem o nadzwyczajnych rozmiarach i zasięgu, a nadto wymykać się ludzkiej kontroli. Przy ocenie zdarzenia należy wziąć pod uwagę zewnętrzne postrzeganie, ale przy uwzględnieniu konkretnej sytuacji ocenianego.
• Należy zatem uznać, że przykładowo niedostarczenie towaru lub niewykonanie usługi na terenie objętym kwarantanną, nie będzie wiązało się z odpowiedzialnością odszkodowawczą dostawcy. Podobnie będzie w przypadku, gdy dostawa wymagałaby przejazdu przez taką strefę.
• W prawie polskim istnieje również instytucja tzw. klauzuli nadzwyczajnej zmiany stosunków, określonej w art. 357¹ k.c. Znajduje ona zastosowanie w sytuacjach, gdy spełnienie świadczenia dla jednej ze stron byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jej rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy. W tego typu przypadkach, na żądanie zobowiązanego właściwy sąd może po rozważeniu interesów stron wskazać inny niż uzgodniony przez strony sposób wykonania zobowiązania, zmienić wysokość wynagrodzenia, czy nawet orzec o rozwiązaniu umowy.

Odpowiedzialność za niezrealizowanie kontraktu - ogólne zasady

Dla ustalenia zakresu Państwa uprawnień, jest niezwykle ważne zweryfikowanie treści umowy, jaka łączy Państwa z opóźniającym się kontrahentem. 
W szczególności należy zweryfikować czy:

• Przewidziano w umowie zapisy dotyczące tzw. „siły wyższej” pozwalające na to, by ewentualną przyczynę opóźnienia kontrahenta zakwalifikować jako zwalniającą go z odpowiedzialności;
• Zobowiązano w umowie kontrahenta do poinformowania Państwa o zaistnieniu stanu szczególnego w określonym terminie, a jeśli tak, to czy opóźniający się kontrahent wymogowi temu sprostał – w umowach często pojawiają się zastrzeżenia, że dla uniknięcia odpowiedzialności konieczne jest poinformowanie kontrahenta o przeszkodach w realizacji umowy o czym należy pamiętać;
• Przewidziano w umowie zapisy dotyczące kar umownych, a jeśli tak, to czy przysługują one za opóźnienie (które może mieć charakter niezawiniony), czy też wyłącznie za zwłokę (czyli opóźnienie zawinione) – pojawienie się epidemii koronawirusa będzie okolicznością niezawinioną od kontrahenta, więc ewentualne kary umowne będą przysługiwały wyłącznie wówczas, gdy w umowie przewidzieliśmy je za opóźnienie.

Każda umowa może być inaczej skonstruowana i przewidywać odmienne uprawnienia – zawsze należy badać konkretny stosunek umowny i konkretne okoliczności.

Mój kontrahent spóźnia się z dostawą towaru - jakie prawa mi przysługują, jeżeli nie zawarłem umowy?

• Jeżeli nie zawarliście Państwo z kontrahentem umowy regulującej kwestie odpowiedzialności, należy ustalić, jakie przepisy będą właściwe dla oceny łączącego Państwa z kontrahentem stosunku prawnego:
• W przypadku transakcji krajowych zastosowanie znajdą ogólne przepisy dotyczące zobowiązań, szczegółowo opisane na stronie nr 2;
• W przypadku transakcji wewnątrzunijnych stosowane będzie zwykle prawo państwa usługodawcy lub sprzedawcy. Dla usług transportowych może to być kraj stałego pobytu przewoźnika lub kraj dostawy (art. 3–5 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych – Rzym I).
• W przypadku transakcji wybiegających zakresem poza UE zastosowanie znajdą przede wszystkim umowy międzynarodowe oraz Konwencje. 

Kwestia właściwego prawa jest na tyle skomplikowana, że każdorazowo wymaga szczegółowej analizy. 

Istnieje ryzyko, że to moje przedsiębiorstwo opóźni się z realizacją kontraktu z powodu koronawirusa – co mogę zrobić, aby uniknąć odpowiedzialności?

Etap przedkontraktowy - negocjacje

• Umowa musi regulować kwestie odpowiedzialności – wyraźnie zastrzegajmy, że w przypadku wystąpienia przeszkód w realizacji umowy, spowodowanych chociażby pośrednio pojawieniem się wirusa COVID – 19, jesteśmy zwolnieni z odpowiedzialności za opóźnienia, i poniesione z tego tytułu przez kontrahenta szkody;
• Siła wyższa – wprowadzajmy zapisy dotyczące okoliczności, za które nie ponosimy odpowiedzialności, konkretyzując przykładowe, ale nie wyłączne zdarzenia, jakie mieszczą się w dyspozycji zapisu;
• Kary umowne – pamiętajmy, że gdy jesteśmy stroną realizującą umowę (dostawcą/wykonawcą), wprowadzenie kar umownych za opóźnienie jest bardzo ryzykowne, bo możemy ponieść odpowiedzialność również w przypadku okoliczności, za których wystąpienie nie ponosimy winy.

W trakcie realizacji uprzednio zawartej umowy

• Przeanalizujmy dokładnie zapisy dotyczące naszej odpowiedzialności określone w umowie – ustalmy zakres ewentualnego ryzyka i hipotetyczne alternatywy;
• Dochowajmy należytej staranności -  możliwie szybko poinformujmy naszego kontrahenta o możliwości wystąpienia opóźnienia z jasnym podaniem przyczyn wystąpienia takiej sytuacji
• Zweryfikujmy możliwość modyfikacji łączącego nas z kontrahentem stosunku umownego, w sposób satysfakcjonujący dla każdej ze stron, oraz uwzględniający realną możliwość wykonania umowy – każdą umowę, za zgodą stron, można zmienić, lub dostosować do zaistniałych okoliczności.

Niezależnie od łączącego nas z kontrahentem stosunku umownego, trzeba jednak pamiętać o tym, że w dniu 8 marca 2020 weszła w życie ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.

Przepisy cytowanej ustawy, z uwagi na swój nieostry charakter oraz znaczny zakres uprawnień przyznanych organom władzy publicznej, mogą prowadzić do ingerencji w działalność gospodarczą prowadzoną przez przedsiębiorców, a tym samym wywierać realny wpływ na realizację zobowiązań.

Ustawa wprowadza następujące uprawnienia dla organów władzy publicznej:

• Wojewodowie w związku z przeciwdziałaniem epidemii będą mogli wydawać polecenia obowiązujące wszystkie organy administracji rządowej działające w województwie i państwowe osoby prawne, organy samorządu terytorialnego, samorządowe osoby prawne oraz samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Polecenia te podlegać będą natychmiastowemu wykonaniu.
• Prezes Rady Ministrów, na wniosek wojewody, po poinformowaniu ministra właściwego do spraw gospodarki, w związku z przeciwdziałaniem epidemii, będzie mógł wydawać polecenia, obowiązujące osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz przedsiębiorców.   
• Wykonywanie zadań, których obowiązek realizacji nałożony zostanie poleceniem premiera, następować będzie na podstawie umowy zawartej z przedsiębiorcą przez właściwego wojewodę i będzie finansowane z budżetu państwa. 
• W przypadku odmowy zawarcia umowy przez przedsiębiorcę, zadania wykonywane są na podstawie polecenia premiera, które w takim wypadku podlegać będzie natychmiastowemu wykonaniu.

Pobierz plik z treścią

Pobierz plik z wzorem

Kontakt:

Natalia Ożóg
Partner, Radca Prawny, Doradca podatkowy
n.ozog@axelo.pl

Bernadeta Obszańska
Partner, Radca Prawny
b.obszanska@axelo.pl