Pominięcie pełnomocnika a doręczenie pisma przez organ

17.03.2022 | PODATKI

Zgodnie z art. 145 Ordynacji Podatkowej pisma doręcza się stronie, a gdy strona działa przez przedstawiciela - temu przedstawicielowi, natomiast jeżeli ustanowiono pełnomocnika, pisma doręcza się pełnomocnikowi pod adresem wskazanym w pełnomocnictwie. W świetle ww. artykułu nie budzi wątpliwości fakt, że doręczenie dokonane z pominięciem ustanowionego w sprawie pełnomocnika jest doręczeniem wadliwym, a skoro zaś jest to doręczenie wadliwe, określenie skutków tej wadliwości ma zasadnicze znaczenie.

Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego jest rozbieżne co do wpływu takiej wadliwości na skuteczność doręczenia, a podkreślić należy, że skuteczność doręczenia nie stanowi kwestii jedynie proceduralnej, lecz ma daleko idące skutki materialnoprawne, gdyż skuteczne doręczenie decyzji stanowi o wprowadzeniu jej do obiegu prawnego, a np. skuteczne doręczenie zawiadomienia o wszczęciu postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe zawiesza bieg przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Na gruncie tak postawionego problemu powstały dwie linie orzecznicze, w których kluczowym, choć różnie postrzeganym elementem, jest argumentacja o gwarancyjnej funkcji przepisów o doręczeniu. Z jednej bowiem strony uznaje się, że gwarancyjna funkcja przepisów o doręczeniu w ogóle nie pozwala na akceptację sytuacji, w której pełnomocnik jest pomijany, a w rezultacie doręczenie dokonane z pominięciem pełnomocnika jest bezskuteczne, zaś wniesione od decyzji doręczonej z pominięciem pełnomocnika odwołanie - niedopuszczalne (art. 228 § 1 pkt 1 o.p.) wobec braku istnienia substratu zaskarżenia. Z drugiej strony, powołując się na tę samą funkcję gwarancyjną i dostrzegając okoliczność, że działanie przez pełnomocnika zasadniczo jest wyborem strony, przyjmuje się, że taka wadliwość doręczenia powinna być pominięta, jeżeli nie wywoła ujemnych dla strony skutków procesowych. Dopuszcza się zatem możliwość, aby to strona zdecydowała, jakie skutki procesowe należy przypisać pominięciu pełnomocnika przy doręczaniu, natomiast każdorazowo wadliwe doręczenie należy uwzględnić dla oceny skutków materialnoprawnych bez względu na to, czy jest to dla strony korzystne lub nie.

Wątpliwości w tym zakresie powziął również NSA w sprawie pod sygn. I FSK 565/18, w której pełnomocnik strony nie otrzymał postanowienia Naczelnika Urzędu Skarbowego nadającego rygor natychmiastowej wykonalności nieostatecznej decyzji wymiarowej, a pomimo tego złożył w imieniu strony zażalenie na to postanowienie. Sąd pierwszej instancji podzielił stanowisko organu podatkowego, zgodnie z którym doszło do naruszenia cytowanego powyżej art. 145 § 2 o.p., ale nie miało to istotnego wpływu na przebieg ani wynik postępowania, ponieważ nie uniemożliwiło skarżącemu skorzystania z prawa do wniesienia zażalenia. Od tego wyroku podatnik wniósł skargę kasacyjną do NSA, który stwierdził, iż w tej sprawie ocena zasadności zarzutu naruszenia art. 145 § 1 pkt 2 p.p.s.a. poprzez brak stwierdzenia nieważności przez Sąd pierwszej instancji zaskarżonego postanowienia organu odwoławczego, pomimo braku wejścia w obieg prawny zaskarżonego postanowienia organu I instancji wobec pominięcia pełnomocnika przy doręczeniu, wymaga zajęcia stanowiska przez poszerzony skład Naczelnego Sądu Administracyjnego.

W związku z powyższym w dniu 7 marca 2022 r. NSA podjął uchwałę (sygn.: I FPS 4/21) w składzie 7 sędziów, w której stwierdził, iż ,,postanowienie o nadaniu rygoru natychmiastowej wykonalności doręczone stronie, która miała ustanowionego pełnomocnika, z naruszeniem art. 145 § 2 Ordynacji Podatkowej, należy uznać za niewiążące w rozumieniu art. 212 w zw. z art. 239 tej ustawy także wtedy, gdy strona lub jej pełnomocnik wnieśli od niego zażalenie”.

NSA przychylił się tą uchwałą do linii orzeczniczej opowiadającej się za bezwzględną powinnością doręczania pełnomocnikowi w przypadku jego ustanowienia i brakiem możliwości relatywizowania skutków doręczenia z pominięciem pełnomocnika pod kątem korzystnych lub niekorzystnych skutków procesowych – brak doręczenia pełnomocnikowi oznacza bowiem brak wejścia pochodzącego od organu pisma w obieg prawny.