Opodatkowanie dochodów obywateli Ukrainy - wątpliwości

Niektórzy obywatele Ukrainy przebywający w Polsce po agresji Rosji na ich kraj mogą mieć problemy podatkowe. Może dojść bowiem do sytuacji, kiedy uznani zostaną za rezydentów podatkowych - zarówno na Ukrainie jak i w Polsce. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o PIT polskimi rezydentami podatkowymi są osoby przebywające w Polsce powyżej 183 dni w roku lub mające tu centrum interesów życiowych lub gospodarczych. Co do zasady, jeżeli obywatel Ukrainy będzie przebywał w Polsce dłużej niż 183 dni, to niezależnie od tego, czy ma centrum interesów życiowych na Ukrainie, dochody uzyskane z tytułu umowy o pracę od tego momentu będą opodatkowane w Polsce.

Jeśli będzie miał centrum interesów życiowych na Ukrainie i nie stanie się polskim rezydentem podatkowym, również jego dochody z umowy o pracę będą opodatkowane w Polsce. Wynika to z art. 15 ust. 2 pkt a umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania (dalej jako: UPO). Zgodnie z nim wynagrodzenia, jakie osoba mająca miejsce zamieszkania w Umawiającym się Państwie (Ukrainie) osiąga z pracy najemnej wykonywanej w drugim Umawiającym się Państwie (Polsce), podlegają opodatkowaniu tylko w pierwszym Państwie (Ukrainie), jeżeli:

• odbiorca przebywa w drugim Państwie (Polsce) przez okres lub okresy nie przekraczające łącznie 183 dni podczas danego roku kalendarzowego,
• wynagrodzenia są wypłacane przez pracodawcę lub w imieniu pracodawcy, który nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby w drugim Państwie (Polsce) oraz
• wynagrodzenia nie są ponoszone przez zakład lub stałą placówkę, którą pracodawca posiada w drugim Państwie.

W rozumieniu UPO –  osoba mająca miejsce zamieszkania w Umawiającym się Państwie to każda osoba, która zgodnie z prawem tego państwa podlega tam opodatkowaniu z uwagi na miejsce zamieszkania, jej miejsce stałego pobytu, a jeżeli w tym rozumieniu ma miejsce zamieszkania w obu państwach, tu uznaje się ją za rezydenta tego państwa, z którym ma ściślejsze powiązania osobiste i gospodarcze.

Z powyższego wynika, że pobyt w Polsce powyżej 183 dni zawsze powoduje, że dochody z umowy o pracę są opodatkowane w Polsce. Jeśli osoba będzie rezydentem podatkowym Ukrainy, to podatek zapłacony w Polsce podlega odliczeniu od podatku zapłaconego w Ukrainie. Jeśli będzie rezydentem polskim, to dochody te nie powinny być opodatkowane na Ukrainie.

Problem pojawia się jednak w związku z obecną sytuacją na Ukrainie. Ta część obywateli Ukrainy, która przebywa w Polsce od początku wojny, 25 sierpnia przekroczyła określony przepisami okres pobytu 183 dni, co skutkować może (zgodnie z UPO), objęciem ich przychodów ograniczonym obowiązkiem podatkowym.

Rozliczenie obywateli Ukrainy, którzy zatrudnieni są u polskich pracodawców nie budzi wątpliwości. Od ich wynagrodzeń pobierane są bowiem zaliczki  na podatek dochodowy w odpowiedniej wysokości. W przypadku rozwiązania umowy i powrotu na Ukrainę pracownik rozliczy się z ukraińskim fiskusem odejmując od należnego na Ukrainie podatku, kwotę podatku zapłaconego w Polsce.

Część osób pracuje jednak zdalnie na rzecz pracodawców z Ukrainy. Wprawdzie UPO dalej obowiązuje, ale wojna i związana z nią masowa emigracja nie została w umowie przewidziana. Może dojść więc do sytuacji, w której pracodawcy na Ukrainie,  obawiając się konsekwencji zaprzestania płacenia zaliczek, będą je dalej pobierać, doprowadzając tym samym do sytuacji, w której pracownik zapłaci podatek dwa razy. Nie ma w tym zakresie pewności, że wracając na Ukrainę pracownik dostanie zwrot tego podatku od ukraińskich władz skarbowych.

Zważywszy, że wspomniane przekroczenie 183 dni wynika z sytuacji na Ukrainie, a nie woli obywateli, powstaje zasadnicze pytanie czy okres pobytu Ukraińców w Polsce związany z konfliktem zbrojnym powinien być brany pod uwagę przy ustalaniu rezydencji podatkowej.

Ponadto, w mediach pojawiły się informacje, że Ministerstwo Finansów, w pismach kierowanych do ukraińskich władz – pismo z dnia 6 lipca 2022 r. (nr ref. DD4.8223.69.2022) daje osobom pracującym zdalnie na rzecz ukraińskich pracodawców możliwość wyboru korzystniejszego sposobu rozliczenia. Ministerstwo Finansów wskazuje jednak, że brak jest podstaw do takiego wniosku.

Ministerstwo Finansów jednoznacznie wskazuje, że jeżeli ukraiński rezydent podatkowy wykonuje pracę na terytorium Polski, a jego wynagrodzenie jest wypłacane przez ukraińskiego pracodawcę, jest zobowiązany do zapłaty podatku w Polsce, jeżeli jego pobyt przekroczy 183 dni w roku kalendarzowym.  Oznacza to, że jeżeli pobyt Ukraińca przekroczy 183 dni, to jest on zobowiązany wpłacić podatek do polskiego urzędu skarbowego od wszystkich przychodów osiągniętych od dnia przybycia do naszego kraju w terminie do 20 września br.

Przypomnieć również należy, że obywatele Ukrainy już od początku swojego pobytu w Polsce, na podstawie art. 52zj ustawy o PIT wprowadzonego specustawą o pomocy obywatelom Ukrainy, mogli złożyć oświadczenie o przeniesieniu swojego ośrodka interesów życiowych do Polski, uzyskując tym samym status rezydenta podatkowego już od dnia przyjazdu. W praktyce ma to znaczenie dla osób zatrudnionych na podstawie umowy zlecenie w ciągu pierwszych 183 dni, uzyskujących wynagrodzenie od polskich płatników (możliwość stosowania kwoty wolnej i stawki podatku 12% zamiast zryczałtowanego podatku u źródła).

Ponadto w skargach do RPO obywatele ukraińscy podkreślają, że obowiązek zapłaty podatku w Polsce jest problemem wymagającym pilnego rozwiązania, gdyż utrudnia sytuację finansową wielu z nich – zwłaszcza matek z dziećmi, które pracując zdalnie w bezpiecznych warunkach aktualnie są w stanie samodzielnie utrzymać się w Polsce. Jednakże z informacji przekazywanych przez Ministerstwo Finansów nie wynika, aby zaniechano poboru podatku dochodowego od Ukraińców.

Kontakt

Martyna Pałka,  adwokat /m.palka@axelo.pl