Opłata cukrowa w nowym kształcie – konsekwencje nadchodzącej nowelizacji

Ministerstwo Finansów przygotowało projekt szerokiej nowelizacji ustawy o zdrowiu publicznym, której celem jest uproszczenie i uszczelnienie systemu opłaty cukrowej. Zmiany mają zwiększyć skuteczność poboru, wyeliminować luki wykorzystywane przez uczestników rynku i zagwarantować bardziej spójne oddziaływanie regulacji na rynek napojów. Nowa konstrukcja opłaty ma z jednej strony wzmocnić politykę prozdrowotną państwa, a z drugiej – przywrócić równe warunki konkurencji między producentami, importerami i dystrybutorami.

Cel i założenia reformy

Celem nowelizacji jest wyeliminowanie problemów ujawnionych w pierwszych latach stosowania opłaty cukrowej. Do najważniejszych należały trudności w ustaleniu podmiotu zobowiązanego, brak objęcia opłatą napojów sprzedawanych online czy do gastronomii, a także niejasności co do sposobu traktowania cukrów naturalnych. Dodatkowo system dopuszczał unikanie obciążeń poprzez odpowiednie kształtowanie składu napojów lub klasyfikowanie ich jako suplementy diety.

Projekt odpowiada na te problemy, dążąc do zwiększenia spójności i skuteczności mechanizmu fiskalnego, który obok wymiaru budżetowego pełni również funkcję prozdrowotną. Ministerstwo Finansów wyliczyło, że w pierwszym roku budżet państwa zyska ponad 10 mln zł, a Narodowy Fundusz Zdrowia – ok. 113,6 mln zł. W kolejnych latach wpływy mają wynieść odpowiednio po 20 mln zł i 227,23 mln zł rocznie.

Przesunięcie ciężaru obowiązku

Dotychczasowe przepisy wymagały badania całego łańcucha dostaw, aby ustalić, który podmiot jako pierwszy sprzedaje napój podmiotom detalicznym. Prowadziło to do sporów interpretacyjnych, a część transakcji, takich jak sprzedaż na odległość czy dostawy do gastronomii, pozostawała poza zakresem regulacji.

Projekt zakłada przesunięcie ciężaru obowiązku na producentów, importerów oraz podmioty dokonujące wewnątrzwspólnotowych nabyć. Poprzez to, obowiązek zapłaty opłaty zostanie przesunięty na początek łańcucha dostaw, ma to wyeliminować rozproszenie odpowiedzialności i zapewnić większą skuteczność nadzoru fiskalnego.

Nowa definicja „pierwszej sprzedaży”

Centralnym elementem reformy jest wprowadzenie nowej definicji „pierwszej sprzedaży”. Zastąpi ona dotychczasowe, nieprecyzyjne pojęcia „wprowadzenia na rynek” i „sprzedaży detalicznej”. Definicja została skonstruowana szeroko – obejmuje nie tylko klasyczną transakcję sprzedaży, ale także darowizny, przekazania, użycie napoju na potrzeby działalności gospodarczej czy wykorzystanie go w ramach reklamy i reprezentacji.

Zmiana ta ma znaczenie fundamentalne, gdyż eliminuje możliwość unikania opłaty w sytuacjach, gdy napoje trafiają do konsumentów inną drogą niż sprzedaż handlowa. W efekcie system opłat staje się pełniejszy i lepiej dostosowany do realiów rynkowych.

Nowa podstawa naliczania opłaty

Projekt jednoznacznie wskazuje, że podstawą obliczenia opłaty jest całkowita ilość cukrów zawartych w napoju – zarówno dodanych, jak i naturalnych – zgodnie z deklaracją wartości odżywczej na opakowaniu.

Rozwiązanie to usuwa rozbieżności interpretacyjne, które dotąd prowadziły do niejednolitych decyzji organów podatkowych i sądów administracyjnych. Wprowadza to także większą przewidywalność w rozliczeniach i zamyka możliwość preferencyjnego traktowania produktów opartych na sokach o wysokiej zawartości naturalnych cukrów. Ministerstwo wskazuje, że obecnie około 60 proc. napojów energetycznych nie podlega opłacie cukrowej ze względu na dodatek 20 proc. soku oraz obniżoną zawartość cukru (do 5 g) zastąpionego słodzikami – luka ta ma zostać zamknięta.

Koncentraty i produkty wysokosłodzone

Ważną zmianą jest również objęcie wszystkich rodzajów koncentratów systemem opłaty, niezależnie od ich postaci. Dotychczas regulacja obejmowała wyłącznie syropy, co prowadziło do nieproporcjonalnie niskiego opodatkowania skoncentrowanych produktów o bardzo wysokiej zawartości cukru.

Nowelizacja przewiduje odrębną stawkę dla koncentratów, tak aby wysokość opłaty odpowiadała faktycznej wartości energetycznej produktu. Rozwiązanie to likwiduje istotną lukę i wzmacnia zasadę równego traktowania napojów.

Suplementy diety i nowe wyłączenia

Szczególnie istotne zmiany dotyczą suplementów diety w formie napojów i syropów. Projekt przewiduje ich jednoznaczne objęcie opłatą, z wyjątkiem preparatów sprzedawanych w niewielkich, aptecznych opakowaniach o pojemności do 200 ml, wykorzystywanych jako wsparcie terapii farmakologicznej. Rozwiązanie to ma ograniczyć nadużycia związane z praktyką rejestrowania wysoko słodzonych syropów jako suplementów diety, mimo że wcześniej funkcjonowały one w obrocie jako zwykła żywność lub żywność wzbogacona. Jednocześnie projekt obejmuje opłatą napoje zawierające co najmniej 20 procent soku i niewielką ilość cukru, które jednocześnie zawierają substancje słodzące, kofeinę lub taurynę.

Równocześnie przewidziano szerszy katalog wyłączeń – obejmujący mieszaniny wody i soków owocowych lub warzywnych bez dodatku cukru, słodzików czy substancji pobudzających, a także wybrane nektary, takie jak pigwa czy aronia, w których naturalna zawartość cukru przekracza dotychczasowy próg, ale ze względu na walory odżywcze nie powinny być traktowane na równi z napojami dosładzanymi.

Zwolnienia, procedury i konkurencyjność

Nowelizacja wprowadza także bardziej precyzyjne zwolnienia z opłaty, obejmujące mieszaniny wody i soków bez dodatków cukru czy substancji pobudzających oraz wybrane nektary owocowe, w przypadku których dotychczasowe progi były zbyt restrykcyjne wobec ich naturalnych właściwości.

Jednocześnie przewidziano zmiany proceduralne – deklaracje CUK-1 będzie można podpisywać nie tylko podpisem kwalifikowanym, co zmniejszy obciążenia administracyjne.

Nowością jest również mechanizm zwrotu opłaty w przypadku eksportu i wewnątrzwspólnotowej dostawy, co pozwoli przywrócić konkurencyjność polskich produktów na rynkach zagranicznych. Prawo do zwrotu ograniczono jednak do pierwotnych płatników i pierwszych nabywców, aby zapewnić kontrolę nad systemem i zapobiec nadużyciom.